Πράσινο ξέπλυμα: Το μάρκετιγκ που παραπλανά τον πλανήτη

Η δωρεά 50 εκ. δολαρίων της Νορβηγίας στο Amazon Fund στη COP28 ακούγεται εντυπωσιακή – μέχρι να σκεφτεί κανείς ότι ενέκρινε επενδύσεις 18 δισ. δολαρίων σε νέα έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Πηγή: Wired / zugla.gr Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης

Η έρευνα του οικολόγου Thomas Crowther ενέπνευσε αμέτρητες εκστρατείες δενδροφύτευσης, πράσινο ξέπλυμα (green washing) και επιθέσεις από επιστήμονες. Τώρα επιστρέφει με ένα νέο σχέδιο για την αποκατάσταση της φύσης.

Σε ένα σπηλαιώδες αμφιθέατρο φωτισμένο με τα πράσινα σχήματα των καμήλων και των φοινίκων στην COP28 στο Ντουμπάι, ο οικολόγος Thomas Crowther, πρώην επικεφαλής επιστημονικός σύμβουλος της εκστρατείας των Ηνωμένων Εθνών Trillion Trees, έκανε κάτι που δεν θα περίμενε ποτέ πριν από μερικά χρόνια: παρακάλεσε τους υπουργούς περιβάλλοντος να σταματήσουν να φυτεύουν τόσα πολλά δέντρα.

Οι μαζικές φυτεύσεις δένδρων δεν είναι η περιβαλλοντική λύση που υποτίθεται ότι θα ήταν, υποστήριξε ο Crowther όταν πήρε το λόγο στις 9 Δεκεμβρίου σε μια από τις εκδηλώσεις της συνόδου κορυφής «Ημέρα της Φύσης». Είναι πράσινο ξέπλυμα. Η δυνατότητα των νεοδημιουργηθέντων δασών να απορροφούν άνθρακα συχνά υπερεκτιμάται και μπορεί να είναι επιβλαβής για τη βιοποικιλότητα. Πάνω απ ‘όλα, οι δενδροφυτεύσεις είναι πραγματικά επιβλαβείς όταν χρησιμοποιούνται, όπως γίνεται συχνά, ως αντισταθμίσεις αποφυγής – «ως δικαιολογία για να αποφευχθεί η μείωση των εκπομπών», ειπε ο Crowther.

Η δημοτικότητα της φύτευσης νέων δέντρων είναι ένα πρόβλημα – τουλάχιστον εν μέρει – που δημιούργησε ο ιδιος ο Crowther. Το 2019, το εργαστήριό του στο Δημόσιο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης διαπίστωσε ότι η Γη είχε χώρο για επιπλέον 1,2 τρισεκατομμύρια δέντρα, τα οποία, σύμφωνα με την έρευνα του εργαστηρίου, θα μπορούσαν να απορροφήσουν έως και τα δύο τρίτα του άνθρακα που έχουν εκπέμψει οι άνθρωποι ιστορικά στην ατμόσφαιρα.

«Αυτό υπογραμμίζει την παγκόσμια αποκατάσταση δέντρων ως την πιο αποτελεσματική λύση για την κλιματική αλλαγή μέχρι σήμερα», ανέφερε η μελέτη. Ο Crowther στη συνέχεια έδωσε δεκάδες συνεντεύξεις για αυτό το σκοπό.

Η τρέλα για τη δενδροφύτευση και το πράσινο ξέπλυμα

Αυτή η φαινομενικά εύκολη λύση για το κλίμα πυροδότησε μια τρέλα με τη δενδροφύτευση από εταιρείες και ηγέτες που ήταν πρόθυμοι να εξασφαλισουν τα πράσινα διαπιστευτήριά τους χωρίς ουσιαστικά να μειώσουν τις εκπομπές τους, από τη Shell μέχρι τον Donald Trump. Προκάλεσε επίσης σωρεία επικρίσεων από τους επιστήμονες, οι οποίοι υποστήριξαν ότι η μελέτη του Crowther είχε υπερεκτιμήσει πολύ το τμήμα γης που είναι κατάλληλο για αποκατάσταση δασών και την ποσότητα άνθρακα που θα μπορούσε να απορροφήσει (οι συγγραφείς της μελέτης διόρθωσαν αργότερα την εργασία λέγοντας ότι η δενδροφύτευση ήταν μόνο «μία από τις πιο αποτελεσματικές» λύσεις και θα μπορούσε να απορροφήσει το πολύ το ένα τρίτο του ατμοσφαιρικού άνθρακα).

Ο Crowther, ο οποίος λέει τώρα ότι το μήνυμά του παρερμηνεύτηκε, δημοσίευσε μια πιο λεπτομερή μελέτη τον περασμένο μήνα, που δείχνει ότι η διατήρηση των υπαρχόντων δασών μπορεί να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στο κλίμα από τη φύτευση δέντρων. Στη συνέχεια έφερε τα αποτελέσματα στην COP28 για να «σκοτώσει το greenwashing» του είδους που η προηγούμενη μελέτη του φάνηκε να ενθαρρύνει – δηλαδή, τη χρησιμοποίηση αναξιόπιστων  στοιχείων για τα οφέλη της φύτευσης δέντρων ως δικαιολογία για να συνεχίσουμε να εκπέμπουμε άνθρακα.

«Το να σκοτώνεις το greenwashing δεν σημαίνει να σταματήσεις να επενδύεις ​​στη φύση», λέει. «Σημαίνει να το κάνεις σωστά. Σημαίνει κατανομή πλούτου στους αυτόχθονες πληθυσμούς και στους αγρότες και τις κοινότητες που ζουν με τη βιοποικιλότητα», συμπληρώνει.

Το ερώτημα είναι, τι κατάλαβαν οι χώρες στην COP28. Λίγα λεπτά μετά την ομιλία του Crowther, η Mariam Almheiri, υπουργός κλιματικής αλλαγής και περιβάλλοντος της φιλοξενούσας χώρας (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), μίλησε στη συνεδρίαση. Επαίνεσε την παρουσίασή του και μετά άρχισε να καυχιέται ότι η χώρα της ήταν σχεδόν στα μισά του δρόμου για να φυτέψει 100 εκατομμύρια μαγγρόβια μέχρι το 2030.

Την ίδια στιγμή, η κρατική εταιρεία πετρελαίου των ΗΑΕ, ADNOC (της οποίας ο διευθύνων σύμβουλος ήταν ο πρόεδρος της COP28), έχει τα μεγαλύτερα μελλοντικά σχέδια επέκτασης από οποιαδήποτε άλλη  πετρελαϊκή εταιρεία στον κόσμο – μια επέκταση ασυμβίβαστη με την επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού, η οποία προσπαθεί να περιορίσει την υπερθέρμανση του πλανήτη στους 1,5 βαθμούς Κελσίου. Αυτό είναι ο ορισμός του greenwashing, σύμφωνα με την Kate Dooley,  ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης που έχει μελετήσει τις μεθόδους απορρόφησης του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμοσφαιρα. «Η αποθήκευση άνθρακα στη φύση είναι προσωρινή και επομένως δεν εξισορροπεί τις μόνιμες εκπομπές των ορυκτών καυσίμων», λέει η Dooley.

Περπατώντας στα σκιερά μονοπάτια της Expo City του Ντουμπάι αργότερα εκείνη την ημέρα, ο Crowther είπε ότι «δεν γνώριζε αρκετά για τη διαδικασία για να κρίνει» τα σχέδια των ΗΑΕ, αλλά ήταν ενθουσιασμένος που άκουσε άλλους υπουργούς να μιλούν για την ενδυνάμωση  των ιθαγενών κοινοτήτων προκειμένου να διαφυλάξουν και να ενισχύσουν τα δάση. «Πριν από πέντε χρόνια, η συζήτηση γύρω από τη φύση ηταν τελειως διαφορετική», πρόσθεσε.

Αυτό το είδος αισιοδοξίας – με μια δόση αφέλειας – είναι αυτό που επέτρεψε στον γενειοφόρο και με αλογοουρά Crowther, να έχει τέτοια απήχηση σε ηλικία μόλις 37 ετών. Μεγαλώνοντας, στην ύπαιθρο της Ουαλίας, σε κατάσταση «εμμονής με τη φύση», ξεπέρασε τη δυσλεξία του και επέτυχε να πάρει διδακτορικό και μεταδιδακτορικό στο Yale. Εκεί ήταν που ένας συγκάτοικος του, που εργαζόταν στην τότε Εκστρατεία Δισεκατομμυρίων Δέντρων των Ηνωμένων Εθνών, έθεσε ένα ερώτημα που έμελλε να ξεκινήσει τη μετεωρική άνοδο του Crowther στον ακαδημαϊκό κόσμο: «Πόσα δέντρα υπάρχουν στον κόσμο»;

Λίγοι πίστευαν ότι το ερωτημα  θα μπορούσε να απαντηθεί, αφού οι δορυφόροι δεν μπορούσαν να δουν πόσοι κορμοί υπάρχουν κάτω από ένα δάσος. Όμως ο Crowther και ένας συνάδελφός του άρχισαν να χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για να βρουν σχέσεις μεταξύ των μετρήσεων δέντρων στο έδαφος και των δορυφορικών εικόνων των ίδιων περιοχών. Στη συνέχεια προχώρησαν σε αναγωγή των ευρημάτων τους σε μεγαλύτερες περιοχές.

Συλλέγοντας και αναλύοντας δεδομένα από άλλους επιστήμονες, δημοσίευσαν το 2015 έναν χάρτη της πυκνότητας των δασών που υποδήλωνε ότι υπήρχαν 3 τρισεκατομμύρια δέντρα στη Γη, πολύ περισσότερα από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Σαν αποτέλεσμα, η εκστρατεία δενδροφύτευσης του ΟΗΕ αναβαθμίστηκε από ένα δισεκατομμύριο σε ένα τρισεκατομμύριο δέντρα. Το 2017 ο Crowther έλαβε χορηγία 2,7 εκατ δολαρίων από ένα ολλανδικό ίδρυμα προκειμένου να ξεκινήσει το δικό του εργαστήριο.

Μετά ήρθε η μελέτη του 2019. Ο Al Gore το ανέφερε στον διευθύνοντα σύμβουλο της Salesforce, Marc Benioff, ο οποίος ξεκίνησε τη δική του πρωτοβουλία One Trillion Trees με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ και έπεισε τον Trump να υπογράψει. Ο Crowther έγινε ένας από τους συμβούλους του έργου. Η δημοτικότητα της ιδέας αυξήθηκε γρήγορα – τόσο πολύ που χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν πλέον δώσει τόσες πολλές δικές τους δεσμεύσεις δενδροφύτευσης που θα απαιτούσαν τουλάχιστον 500 εκατομμύρια εκτάρια γης για να εκπληρωθούν, μια έκταση μεγαλύτερη από το μισό μέγεθος των Ηνωμένων Πολιτειών. Όλα αυτά ενώ οι παγκόσμιες εκπομπές συνέχισαν να αυξάνονται.

Ο αντίκτυπος της μελέτης του 2019 ήταν μεγάλο χτύπημα για τον Crowther, επειδή «υπονόμευσε την εμπιστοσύνη στα έργα αποκατάστασης της φύσης, ενώ στην πραγματικότητα οι χώρες και οι εταιρείες πρέπει να κλιμακώσουν τις επενδύσεις στην αποκατάσταση της, συγχρόνως με την απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα», λέει. Η κρίση εμπιστοσύνης στα προγράμματα που βασίζονται στη φύση συνεχίστηκε και φέτος, καθώς μια άλλη μορφή αντιστάθμισης του άνθρακα – η αγορά ιδιωτικών πιστώσεων άνθρακα για τη διατήρηση των υφιστάμενων δασών – έχει αποδειχτεί άχρηστη σε πολλές περιπτώσεις. «Υπάρχουν ακόμη συζητήσεις σχετικά με το εάν η φύση παίζει ρόλο στο κλίμα», λέει ο Crowther. «Και αυτό έχει ακρωτηριάσει το περιβαλλοντικό κίνημα, μαζί με το πράσινο ξέπλυμα».

Σε απάντηση, ήρθε η μελέτη του Νοεμβρίου 2023 του Crowther – με περισσότερους από 200 επιστήμονες να αναφέρονται ως συν-συγγραφείς. Τονίζει τη δύναμη της διατήρησης ανέπαφων των δασικών εκτάσεων. Ενώ η αποκατάσταση κατεστραμμένων ή κατακερματισμένων δασών θα απορροφούσε πάνω – κάτω 87 γιγατόνους άνθρακα, το να επιτραπεί απλώς στα υπάρχοντα δάση να ωριμάσουν θα απορροφούσε επιπλέον 139 γιγατόνους. Αυτές οι εκτιμήσεις αποκλείουν τις αστικές, τις αγροτικές και τις βοσκήσιμες περιοχές που μπορεί κάποτε να περιείχαν δάση, αλλά είναι απίθανο να παραδοθούν στη φύση.

Σε σύγκριση, οι άνθρωποι έχουν εκπέμψει περίπου 2.500 γιγατόνους άνθρακα σε όλη την ιστορία, ο οποίος έχει καταλήξει σε μεγάλο βαθμό στην ατμόσφαιρα και τους ωκεανούς. Η αποκατάσταση των δασών δεν θα ήταν μια «μαγική λύση» για την κλιματική κρίση, αλλά θα μπορούσε – θεωρητικά – να κάνει μια ουσιαστική διαφορά. Η μελέτη έδειξε ότι «προφανώς η φύση είναι ένα κεντρικό μέρος του αγώνα μας κατά της κλιματικής αλλαγής», λέει ο Crowther σχολιάζοντας την. «Όμως το πιο σημαντικό είναι ότι προσφέρει οδοδείκτες για το τι πρέπει να σημαίνουν οι υπεύθυνες δεσμεύσεις για τη φύση».

Η νέα μελέτη έχει προκαλέσει πολύ λιγότερη κριτική από άλλους επιστήμονες. Όμως μπορεί να υπερεκτιμά τη δυνατότητα απορρόφησης άνθρακα από την αποκατάσταση δασών, συμπεριλαμβάνοντας περιοχές όπως ξηρές εκτάσεις και «εργατικά δάση» που απαιτούνται για βιώσιμη υλοτόμηση, λέει ο Matthew Fagan του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ. Ο ιδιος ανησυχεί για το ότι αυτες οι υψηλές εκτιμήσεις για το δασικό δυναμικό θα μπορούσαν και πάλι να ενθαρρύνουν την παρερμηνεία και το πράσινο ξέπλυμα.

«Εκεί πιστεύω, ότι εναπόκειται στον Δρ. Crowther να διευκρινίσει πόσο γρήγορα μπορεί να ανακτηθεί αυτός ο άνθρακας, τους περιορισμούς  της ερευνας τους και την πιθανότητα ο πραγματικός αριθμός να είναι πιθανώς πολύ χαμηλότερος. Το ανέφεραν αυτό στη μελέτη τους, αλλά πρέπει να το εμπλουτίσουν συντομα με αριθμούς», λέει ο Fagan.

Ακόμη κι αν τα δάση αποκατασταθούν και διατηρηθούν με τον σωστό τρόπο (αποφεύγοντας τη θανάτωση δενδρυλλίων, τις πυρκαγιές ή τις εκτοπίσεις των αυτόχθονων πληθυσμών), τέτοια έργα φύσης μπορούν ακόμη να συμβάλουν στο πράσινο ξέπλυμα, εάν χρησιμοποιηθούν ως δικαιολογία από τις επιχειρήσεις ή τις κυβερνήσεις για να συνεχίσουν εκπέμπουν άνθρακα ως συνήθως – ειδικά αν τελικά αποδειχθουν λιγότερο αποτελεσματικές στην απορρόφηση άνθρακα, από το αναμενόμενο.

Σε μια νίκη για γνήσια αποκατάσταση της φύσης, τα κείμενα που συμφωνήθηκαν στη COP28 περιλάμβαναν για πρώτη φορά αναφορά στον στόχο της Διακήρυξης της Γλασκώβης για αντιστροφή της απώλειας δασών έως το 2030, καθώς και στην «ανάγκη για ενισχυμένη υποστήριξη και επενδύσεις» για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η σύνοδος κορυφής προχώρησε επίσης στη θέσπιση κανόνων για τις «μη εμπορεύσιμες» επενδύσεις των χωρών στη φύση – ουσιαστικά επιχορηγήσεις και όχι πιστώσεις – ενώ απέτυχε να καταληξει σε συμφωνίες καταμέτρησης εκπομπών από χώρα σε χώρα ή σε μια αγορά του ΟΗΕ για πιστώσεις άνθρακα. Αυτό θα εγείρει περαιτέρω αμφιβολίες για το αν η αντιστάθμιση του άνθρακα είναι το κύμα του μέλλοντος.

Όμως το greenwashing – πράσινο ξέπλυμα και η περιβαλλοντική πληροφόρηση είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Η δωρεά 50 εκατ δολαρίων της Νορβηγίας στο Amazon Fund στη COP28 ακούγεται εντυπωσιακή – μέχρι να σκεφτεί κανείς ότι η χώρα ενέκρινε πρόσφατα επενδύσεις 18 δις δολαριων σε νέα έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου, μεταξύ άλλων από την κρατική Equinor (yπολογίζεται ότι ο κόσμος χρειάζεται να ξοδεύει επιπλέον 700 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για να σταματήσει την απώλεια της φύσης και της βιοποικιλότητας.)

«Αν κανείς δεν είχε πει ποτέ, “Φυτέψτε ένα τρισεκατομμύριο δέντρα”, νομίζω ότι σήμερα θα ήμασταν σε πολύ καλύτερο σημείο», λέει ο Crowther. «Αλλά ίσως να μην υπήρχε τόσος θόρυβος και προσοχή στη φύση, ώστε όλοι οι πολύ υπεύθυνοι επιστήμονες που βρίσκονται εδώ να μπορέσουν να το διορθώσουν και να το μετατρέψουν σε κάτι που είναι καλό για το κλίμα».