Η “ελληνική Γκουέρνικα”: Ο βομβαρδισμός του Πειραιά μέσα από έναν πίνακα που φιλοτεχνήθηκε στο Δρομοκαΐτειο

Η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα ξεκίνησε στις 6 Απριλίου του 1941. Το βράδυ της ίδιας μέρας 51 βομβαρδιστικά αεροσκάφη επιτέθηκαν στο λιμάνι του Πειραιά, προκαλώντας ανυπολόγιστες ζημιές και πολλά θύματα. Την ιστορία αυτή “διηγείται” ένας πίνακας τον οποίο ζωγράφισε νοσηλευόμενος στο Δρομοκαΐτειο ο καλλιτέχνης Ανδρέας Κρυστάλλης, σε μια ελληνική εκδοχή της Γκουέρνικα, όπως χαρακτηρίστηκε. Την ίδια μέρα από τον ίδιο βομβαρδισμό καταστράφηκαν σπίτια στο Χαϊδάρι, ενώ ακόμη στις μέρες μας βρίσκουμε στην περιοχή μας οβίδες, “αναμνηστικά” των φοβερών εκείνων εποχών.

Την ιστορία του γεγονός αλλά και του ίδιου του πίνακα, μέχρι τις μέρες μας, διαβάζουμε σε Έρευνα –  Επιμέλεια του ΚΩΣΤΑ ΦΩΤΕΙΝΑΚΗ.

Ο ζωγράφος Ανδρέας Κρυστάλλης γεννήθηκε το 1911 στη Μικρά Ασία. Έκανε ελεύθερες σπουδές ζωγραφικής στο Παρίσι στις αρχές της δεκαετίας του ‘30. Με την επιστροφή του εγκαταστάθηκε στον Πειραιά όπου δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Μετά τη Κατοχή νοσηλεύτηκε κατά διαστήματα στο Ψυχιατρείο Δρομοκαΐτειο όπου και πέθανε το 1951.

Αρκετά από τα έργα του, με θέμα τον Πειραιά, βρίσκονται στη μόνιμη έκθεση της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας (Μουσείο Γ.Ι.Κατσίγρα).

Ο Ανδρέας Κρυστάλλης το 1951, εντός του Ψυχιατρείου ζωγραφίζει το έργο του “Ο βομβαρδισμός του λιμανιού Πειραιά” που χαρακτηρίζεται ως η “Ελληνική Γκουέρνικα”. Στη φωτογραφία κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του έργου του, μαζί με τον μεγάλο ζωγράφο Βαλεντίνο Ίλβες.

Ο ζωγράφος Ανδρέας Κρυστάλλης διατηρεί στη μνήμη του και απεικονίζει στο έργο του, τον πρώτο βομβαρδισμό του Πειραιά που έγινε από Γερμανικά αεροπλάνα τη νύχτα της 6ης προς 7η Απριλίου 1941.

Στο έργο του Ανδρέα Κρυστάλλη καταγράφεται η φρίκη της οικογένειας αλλά και των ανθρώπων του λιμανιού. Στο δεύτερο πλάνο τα πλοία φλέγονται. Εκείνο το πλοίο που βρίσκεται στις φλόγες, ακριβώς πίσω από τον άνδρα της οικογένειας είναι το εγγλέζικο  ατμόπλοιο ΚΛΑΝ ΦΡΑΙΖΕΡ/ SS Clan Fraser.

Μετά τον βομβαρδισμό από τα γερμανικά αεροπλάνα, τα ξημερώματα της 7ης Απριλίου το πλοίο  Clan Fraser, το οποίο μετέφερε 200 τόνους TNT (2,4,6-τρινιτροτολουόλιο), για λογαριασμό του Μποδοσάκη* (προφανώς για το Μπαρουτάδικο στο Αιγάλεω), εξερράγη με αποτέλεσμα να αναμεταδώσει την πυρκαγιά σε όλο το λιμάνι και στα γειτονικά πλοία και πλωτά μέσα. Από την έκρηξη στο πλοίο σκοτώθηκαν έξι ναυτικοί και εννέα τραυματίστηκαν.

Το σοκ της έκρηξης έγινε αισθητό 24 χλμ. απόσταση από τον Πειραιά και έφτασε μέχρι το Ψυχικό.  

Σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές καταστράφηκαν η βυθίστηκαν
α) 7 πλοία από την αεροπορική επίθεση (6 Απριλίου 1941)
β) 7 πλοία από φωτιά ή εκρήξεις (7 Απριλίου 1941).

Λαμαρίνες του πλοίου Clan Fraser  εκτοξεύτηκαν σε μεγάλες αποστάσεις, μια εκ των οποίων ήταν σφηνωμένη μέχρι τις μέρες μας  σε ένα δένδρο, στο παρκάκι απέναντι από τον Πύργο του Πειραιά (Τινάνειο Κήπο).

Η ιστορία του Clan Fraser για το τι μετέφερε και τις σχέσεις του με τους συμμαχικές δυνάμεις αποτελεί αντικείμενο μιας άλλης έρευνας, ωστόσο θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο Μποδοσάκης είχε προτείνει να ξεφορτώσει το εύφλεκτο υλικό που μετέφερε στο Σκαραμαγκά ή στην Ελευσίνα. **

Ο βομβαρδισμός  του Πειραιά και το Χαϊδάρι

Σύμφωνα με μαρτυρίες που έχουν καταγραφεί από τον βομβαρδισμό στις 6 – 7 Απριλίου 1941, εκτός από τις καταστροφές στον Πειραιά τρία σπίτια Χαϊδαριωτών βομβαρδίστηκαν. Αντιγράφω από το βιβλίο μου “ΧΑΪΔΑΡΙ –  ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ”, 2007, σελ.105.

“6 Απριλίου 1941… Οι Γερμανοί επιτίθενται εναντίον της Ελλάδας… ΄Τις πρώτες ημέρες της Γερμανικής επιθέσεως, που είχε προορισμό να ναρκοθετήσει τη θάλασσα του Πειραιά…περνώντας πάνω από το Χαϊδάρι έριξε μερικές νάρκες με αποτέλεσμα να ανατιναχτεί ένα σπίτι στην αρχή της Β.Γεωργίου. Το σπίτι αυτό ανήκε στον τότε δ/ντή του Δρομοκαϊτείου Μιχαήλ Γιαννίρη, ήταν νεόκτιστο και μάλιστα ο ιδιοκτήτης του δεν είχε εγκατασταθεί ακόμη….” π.Γέωργιος Φραγκιαδάκης, ΜΝΗΜΕΣ ΝΕΑ ΦΩΚΑΙΑ ΧΑΪΔΑΡΙ, σελ. 75,76

Από τους βομβαρδισμούς στην περιοχή  από τα Γερμανικά πολεμικά αεροπλάνα, κατευθυνόμενα προς τον Πειραιά, και την ανατίναξη της οικίας του Μιχαήλ Γιαννίρη, την ίδια μέρα βομβαρδίστηκαν και τα σπίτια του καθηγητή Σκουλικίδη και της Μάγδας  Παντελάρου.

Η Μάγδα Παντελάρου αφηγείται στην Μαρία Φαφαλιού^*: «…Πέσανε στο Χαϊδάρι δύο νάρκες και μια έπεσε ακριβώς πίσω από το σπίτι μου. Αυτές προοριζόντανε για τον Πειραιά… Εκείνο το βράδυ πηγαίναμε όπως κάθε βράδυ στις εννιά η ώρα σ΄ ένα καφενείο για να ακούσουμε ειδήσεις, γιατί δεν είχε ραδιόφωνα τότε κανένας, δεν επιτρεπότανε κιόλας. Κι άρχισε ο συναγερμός… και φεύγομε απ΄ το καφενείο αυτό που ακούγαμε τις ειδήσεις για να πάμε σπίτι… Μετά που πέσανε οι νάρκες, όταν είδα ότι το σπίτι μου χάλασε και δε μπορούσα πια να μείνω εκεί, πήγα στο Δρομοκαϊτειο τότε και έμεινα εκεί που δούλευε ο κουνιάδος μου.» Μαρίας Σ.Φαφαλιού «Ιερά Οδός 343, Μαρτυρίες από το Δρομοκαϊτειο», σελ.144–176, ΚΕΔΡΟΣ, 1995.

Οι Βομβαρδισμοί στο Όρος Αιγάλεω – Ποικίλο και το ΧΑΪΔΑΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

Οι βομβαρδισμοί του Πειραιά και της ευρύτερης περιοχής ήταν τουλάχιστον δύο. Ο  πρώτος αυτός που περιγράφω, από 6ης προς 7η Απριλίου 1941, την πρώτη μέρα της εισβολής των Γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα, τον οποίο απεικονίζει ο ζωγράφος Ανδρέας Κρυστάλλης,  και ο δεύτερος, και γνωστότερος,  στις 11 Ιανουαρίου 1944, αυτή τη φορά από τα συμμαχικά (μάλλον Αμερικανικά) αεροπλάνα.

Έτσι εξηγούνται και τα ευρήματα, μεγάλα βλήματα, στο Όρος Αιγάλεω – Ποικίλο, στην περιοχή της Αφαίας, λίγα χιλιόμετρα από τον Πειραιά, για τα οποία έχει κάνει δύο ρεπορτάζ το ΧΑΪΔΆΡΙ ΣΗΜΕΡΑ α) 1η Ιανουαρίου 2020 β)  13 Σεπτεμβρίου 2023.

Από την επίσκεψη – ξενάγηση στο Μουσείο Νοσοκομειακών Αντικειμένων Ψ.Ν.Α ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΕΙΟ.  Διοργάνωση ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ. Χαϊδαρίου – 22 Σεπτεμβρίου 2010. Βλέπουμε το έργο του Ανδρέα Κρυστάλλη “Ο βομβαρδισμός του λιμανιού του Πειραιά”. Αριστερά στη φωτογραφία ο Παναγιώτης Πικιός, υπεύθυνος του Μουσείου. 

Μάρτιος 2024.

ΠΗΓΕΣ:
Μουσείο Νοσοκομειακών Αντικειμένων Ψ.Ν.Α ΔΡΟΜΟΚΑΙΤΕΙΟ
Κώστας Φωτεινάκης, ΧΑΪΔΑΡΙ – ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΑΝΡΘΩΠΟΙ, 2007.
Μαρία Σ.Φαφαλιού. «Ιερά Οδός 343, Μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο», ΚΕΔΡΟΣ, 1995.
π.Γέωργιος Φραγκιαδάκης, ΜΝΗΜΕΣ ΝΕΑ ΦΩΚΑΙΑ ΧΑΪΔΑΡΙ. 1982.
ΧΑΙΔΑΡΙ ΣΗΜΕΡΑ – 13 Σεπτεμβρίου 2023/  1η Ιανουαρίου 2020.
Πειραιάς – Piraeus νέα για τον Πειραιά,τη ναυτιλία,την καθημερινότητα.
Οικολογικός Πολιτιστικός Σύλλογος Χαϊδαρίου ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ.
Φωτογραφίες από τις προαναφερόμενες πηγές.

* σσ. Στη βιογραφία του Πρόδρομου Μποδοσάκη-Αθανασιάδη αναφέρεται ότι το CLAN FRASER μετέφερε 6 τόνους τετρύλης, 500 τόνους τροτύλης, πυροσωλήνες, φορτηγά οχήματα και άλλα υλικά πολέμου με προορισμό το Ελληνικό Πυριτιδοποιείο και Καλυκοποιείο (Μπαρουτάδικο, Αιγάλεω) ιδιοκτησίας του ιδίου. Μετά την εκφόρτωση μέρους του επικίνδυνου φορτίου, απέμεναν στο πλοίο 400 τόνοι τροτύλης.

** σσ. Ο αρχηγός ΓΕΝ Ναύαρχος Α. Σακελλαρίου είχε ζητήσει η εκφόρτωση εκρηκτικών και εύφλεκτων υλών να γίνεται στην προβλήτα του Σκαραμαγκά και όχι στο λιμάνι του Πειραιά, δεν βρήκε ανταπόκριση.