Οπαδική βία: Ο κύκλος αίματος και το νέο νομοθετικό πλαίσιο

Ενώ η κραυγή «Μη με χτυπάτε άλλο» του 19χρονου Άλκη Καμπανού, που δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη από χούλιγκανς, αντηχεί ακόμη στα αυτιά μας,και καθώς η υπόθεση έχει πάρει πλέον το δρόμο της Δικαιοσύνης, ολοένα και πιο επιτακτικό γίνεται το αίτημα για κάθαρση του ελληνικού αθλητισμού, με αποβολή των εγκληματικών στοιχείων, που φορώντας το μανδύα του «φιλάθλου» έχουν παρεισφρήσει στους κόλπους των συνδέσμων.

Το προαναφερθέν συμβάν εξάλλου, ήταν απλώς ο τελευταίος κρίκος μιας αιματοβαμμένης αλυσίδας θανάτων, που εδώ και 40 χρόνια έχουν συνταράξει το χώρο του αθλητισμού και την κοινή γνώμη. Συγκεκριμένα, από τη στιγμή που καταγράφηκε, το 1983, ο πρώτος θάνατος, κατά τραγική σύμπτωση πάλι στην περιοχή Χαριλάου Θεσσαλονίκης και μέχρι σήμερα, 12 άτομα έχουν χάσει τη ζωή τους, είτε κατόπιν οργανωμένων επιθέσεων, είτε επειδή συμμετείχαν σε «ραντεβού με χούλιγκανς» είτε επειδή βρέθηκαν «στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή». Το φαινόμενο του χουλιγκανισμού εξάλλου, είναι διάχυτο σε πολλές εκφάνσεις της ζωής, σε όλη τη χώρα και όχι μόνο στις ομάδες, αλλά και στα πανεπιστήμια, στον συνδικαλισμό, στις πορείες, ακόμη και στα σχολεία. Ποια είναι όμως η ρίζα του προβλήματος και ποια νομοθετικά μέτρα έχουν τεθεί επί τάπητος για την αντιμετώπισή του;

Αρχικά, τέτοιου είδους τραγικά γεγονότα συνήθως μετατρέπονται σε ριάλιτι και ελάχιστοι ασχολούνται με τα βαθύτερα αίτια, ενώ τα ΜΜΕ δίνουν κυρίως έμφαση στην αστυνομική τους πλευρά. Επιπλέον, σε ένα ζήτημα τόσο πολυπαραγοντικό οι δυσκολίες ως προς την επίλυσή του είναι δυσθεώρητες, καθώς έχουμε την τάση να επιρρίπτουμε όλες τις ευθύνες σε έναν και ειδικά στον τελευταίο. Μοιάζει με αγώνα μπάσκετ, που χάθηκε από το λάθος ενός παίκτη τα τελευταία δευτερόλεπτα. Ο παίκτης αυτός δέχεται το ανάθεμα, ανεξαρτήτως εάν τα λάθη όλης της ομάδας κατά τη διάρκεια του αγώνα οδήγησαν στην ήττα. Ωστόσο, οι ευθύνες είναι πολλαπλές και απαντώνται πρωτίστως στον ίδιο το χώρο του αθλητισμού, όπου η ψυχαγωγία και η άθληση έχουν αντικατασταθεί πλήρως από την εμπορευματοποίηση, την ταπείνωση του αντιπάλου και την εγωκεντρική υπεροχή, οι ομάδες δείχνουν η μία την άλλη «σαν αθώες περιστερές» και πολλοί ιδιοκτήτες αθλητικών εταιρειών τροφοδοτούν -τουλάχιστον- με δηλώσεις τους ή ανέχονται την οπαδική βία, για να πετύχουν τους προσωπικές τους φιλοδοξίες. Παράλληλα, οι σύνδεσμοι οπαδών απέχουν «έτη φωτός» από αυτό που –συνήθως– ορίζει το καταστατικό τους, το οποίο εκδίδεται φυσικά περιλαμβάνοντας τον όρο «λέσχη φιλάθλων», ενώ στην πραγματικότητα οι εγκαταστάσεις τους έχουν μετατραπεί σε ορμητήρια εγκληματιών και σε χώρους αποθήκευσης «πολεμοφοδίων». Φυσικά, δεν είναι λίγες οι φορές που σε περιόδους αξιακής κρίσης ο χουλιγκανισμός εναγκαλίζεται και άλλα αντιδημοκρατικά φαινόμενα, όπως νεοναζιστικά μορφώματα, με τα οποία συχνά αλληλοτροφοδοτούνται. Επιπλέον, , όπως ο κατακερματισμός της κοινωνίας, η αποξένωση των ανθρώπων, ειδικά των νέων, τα προσωπικά και επαγγελματικά αδιέξοδα, η περιθωριοποίηση και η φτώχεια. Ποια είναι όμως η αντίδραση του Έλληνα νομοθέτη απέναντι σε όλο αυτό ;

«Νόμος Ορφανού» – Το ιδιώνυμο έγκλημα

Καταρχάς, ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στον περίφημο Νόμο Ορφανού, που μετέτρεψε τα αθλητικά εγκλήματα σε «ιδιώνυμα» δηλαδή σε αδικήματα που διαχωρίστηκαν από τα άλλα όμοιά τους και τα οποία τιμωρούνταν με ιδιαίτερη ποινή.

Συγκεκριμένα, ο οπαδός που συλλαμβανόταν και καταδικαζόταν από το αυτόφωρο τριμελές πλημμελειοδικείο για αδικήματα που περιγράφονταν σʼαυτόν, οδηγούνταν αυτόματα στη φυλακή, χωρίς η ποινή να έχει εξαγοράσιμο ή ανασταλτικό χαρακτήρα, ακόμη και στην περίπτωση που ο κατηγορούμενος ασκούσε έφεση.

Ο νόμος αυτός, ίσως ο αυστηρότερος που έχει δει η Ελλάδα με αντικείμενο τη γηπεδική βία, ήρθε το 2006 ως απάντηση της Πολιτείας στην οργανωμένη αλητεία των γηπέδων και τους ιδιωτικούς στρατούς των ΠΑΕ, οι ιδιοκτήτες των οποίων αδυνατούσαν να πάρουν αποστάσεις από τους οργανωμένους οπαδούς τους θεωρώντας την εξέδρα «κράτος εν κράτει».

Ωστόσο, μετά την ισχύ του οπαδοί ανεξαρτήτως συλλογικής προτίμησης, συσπειρώθηκαν για πρώτη φορά, ζητώντας με κάθε τρόπο την κατάργησή του, ενώ, αν και δρακόντειος, δεν κατάφερε να λειτουργήσει αποτρεπτικά, καθώς μόλις εννιά μήνες μετά την ψήφισή του έλαβαν χώρα τα θλιβερά επεισόδια μεταξύ οπαδών του Παναθηναϊκού και του Ολυμπιακού στη Λεωφόρο Λαυρίου, που είχαν ως αποτέλεσμα του θάνατο του Μιχάλη Φιλόπουλου. Οι αντιδράσεις αυτές, σε συνδυασμό με την έντονη αμφισβήτηση της συνταγματικότητας και της συμβατότητάς του με την αρχή της αναλογικότητας εγκλήματος-ποινής, οδήγησαν τότε την κυβέρνηση στην ανατροπή του εν λόγω νομοθετήματος και κάπως έτσι, η μάχη της Πολιτείας με την οπαδική βία έληξε άδοξα με ήττα της πρώτης…

Οι νέες ρυθμίσεις του Ν. 4908/2022

Πάμε όμως πίσω στο σήμερα. Ύστερα από το θάνατο του Άλκη και κατόπιν εκτεταμένων διαβουλεύσεων με σκοπό να δημιουργηθεί ένα κανονιστικό πλαίσιο ώστε να μη θρηνήσουμε άλλο θύμα, δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 52/Α-11-3-2022 ο νόμος υπ’αρίθμ. 4908/2022 με τίτλο «Μέτρα αντιμετώπισης της οπαδικής βίας, ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των λεσχών φιλάθλων, αθλητικός εθελοντισμός, πνευματικός αθλητισμός, ηλεκτρονικός αθλητισμός, εργασιακός αθλητισμός, άλλες διατάξεις για τον εκσυγχρονισμό της αθλητικής νομοθεσίας, λοιπές διατάξεις».

Σημαντικότερη ίσως πρόβλεψη είναι εκείνη του άρθρου 9 με το οποίο τίθεται σε ισχύ η αναστολή λειτουργίας των λεσχών φιλάθλων έως τις 31 Ιουλίου, ώστε να διαπιστωθεί η συμμόρφωσή τους με την κείμενη νομοθεσία, ενώ από αυτό το χρονικό σημείο και έπειτα θα υπάρχουν πολύ αυστηρές προϋποθέσεις αδειοδότησης και λειτουργίας των εν λόγω συνδέσμων.

Ακόμη, ουσιώδη σημεία του νόμου είναι τα εξής:

• Αυξάνεται το πλαίσιο της απειλούμενης ποινής για εγκλήματα οπαδικής βίας, από έξι μήνες έως πέντε έτη, ενώ σε διακεκριμένες περιπτώσεις επικίνδυνων δραστών ως κατώτατο όριο ορίζονται τα 2 έτη.
• Καθιερώνεται ειδικό ποινικό αδίκημα για όσους κατά τη διάρκεια του αθλητικού αγώνα έχουν καλυμμένα τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους, με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 6 μηνών. Η συγκεκριμένη πρόβλεψη στόχο έχει όσους φορώντας κουκούλες ή full face εμποδίζουν την καταγραφή τους από τα συστήματα ανίχνευσης, ενώ είναι αντίστοιχη με εκείνη του επονομαζόμενου «κουκουλονόμου» , που αφορά όσους συμμετέχουν σε πορείες και διαδηλώσεις.
• Απαγορεύεται η αναστολή έκτισης της ποινής για εγκλήματα οπαδικής βίας, υποθέσεις που θα εκδικάζονται κατά προτεραιότητα. Σε περίπτωση αναβολής της δίκης είναι υποχρεωτική η επιβολή περιοριστικών όρων.
• Θα απαγορεύεται η διάθεση μεμονωμένων εισιτηρίων σε θύρες που φιλοξενούνται οργανωμένοι οπαδοί. Η είσοδος σε αυτές θα γίνεται αποκλειστικά με εισιτήρια διαρκείας και θα επιτρέπεται μόνο στους νόμιμους κατόχους τους. Σε περίπτωση παράβασης οι ποινές θα είναι κλιμακωτές και θα φθάνουν μέχρι αναστολή λειτουργίας της συγκεκριμένης θύρας.

Καταληκτικά, όσο το «καρκίνωμα» του χουλιγκανισμού δεν απομονώνεται από το υγιές κομμάτι του αθλητισμού και της κοινωνίας, πάντα θα βρίσκει τρόπο να γιγαντώνεται και να απειλεί με θάνατο, είτε φυσικό, όπως σε τόσες περιπτώσεις του παρελθόντος είτε μεταφορικό, καθώς πρωταθλήματα, σύλλογοι και ομάδες έχουν πολλάκις επηρεαστεί αρνητικά και έχουν κλάψει τα χαμένα έσοδα ή τα χρήματα από τιμωρίες που έχουν κληθεί να πληρώσουν, εξαιτίας όσων έκαναν «οργανωμένοι οπαδοί». Στο πλαίσιο αυτό, ο νομοθέτης καλείται να επιδείξει πολιτική γενναιότητα και αποφασιστικότητα, κάτι που επιχείρησε να κάνει με τις πρόσφατες ρυθμίσεις, βάζοντας λουκέτο στους συνδέσμους και βγάζοντας τις κουκούλες από τους εγκληματίες. Το μόνο που απομένει είναι να δούμε κατά πόσον στην πράξη οι ανωτέρω νομοθετικές προβλέψεις θα επιτύχουν να δώσουν «καθαρό αέρα» σε όσους επιθυμούν να βλέπουν την ομάδα τους, το φίλο τους, το παιδί τους, να αγωνίζεται σε οποιοδήποτε άθλημα και γήπεδο της χώρας χωρίς να φοβούνται ότι θα κινδυνεύσουν…