Σκαραμαγκάς, προβλήτα Παλάσκα, 1973. Ναύτες κατευθύνουν τη δέσμη των κατόπτρων προς το ξύλινο πλοίο, με τις οδηγίες του Ιωάννη Σακκά. (Tην φωτογραφία εντοπίσαμε στο Drexler Univercity, Φιλαδέλφεια ΗΠΑ).
Πυρπόλησε πράγματι ο Αρχιμήδης τον ρωμαϊκό στόλο; Το ερώτημα απασχόλησε πολλούς ιστορικούς και ερευνητές. Γνωρίζετε όμως ότι αυτό το επιστημονικό κατόρθωμα, ένα από τα πιο πολυσυζητημένα όλων των εποχών, επαληθεύτηκε το 1973 με ένα μεγάλο πείραμα στον Σκαραμαγκά; Ναι, ο Αρχιμήδης, ο κορυφαίος ίσως Έλληνας επιστήμονα της αρχαιότητας δικαιώθηκε στα μέρη μας! To xaidarisimera.gr μελέτησε το θέμα και έχει τις αποδείξεις!
Πάντως το ίδιο πείραμα έκαναν το 2010 και οι περίφημοι “Mythbusters”, και μάλιστα μετά από προσωπικό αίτημα του προέδρου Ομπάμα. Αλλά απέτυχαν να πυρπολήσουν με κάτοπτρα το ξύλινο πλοιάριό τους!
Εντυπωσιακό επίτευγμα
Αναμφίβολα η πυρπόληση του ρωμαϊκού στόλου με τη χρήση ηλιακών κατόπτρων είναι -αν όχι το σημαντικότερο- τουλάχιστον το πιο εντυπωσιακό επιστημονικό κατόρθωμα του διάσημου μαθηματικού και εφευρέτη. Πολλοί προσπάθησαν να το επαληθεύσουν, όχι πάντα με επιτυχία. Ενδεικτικά, οι γνωστοί Mythbusters τοποθέτησαν τον “μύθο” στην κατηγορία των “αποτυχημένων”.
Όμως είχαν κάνει λάθος! 33 χρόνια πριν από τη δική τους προσπάθεια ο μηχανικός Ιωάννης Σακκάς με μια απλή -όσο και ευφυή- διάταξη κατάφερε να πυρπολήσει ένα ξύλινο πλοίο στη θάλασσα του Σκαραμαγκά.
Ο Μπαράκ Ομπάμα ζητάει από τους MythBusters Adam Savage και Jamie Hyneman να ελέγξουν πειραματικά, για δεύτερη φορά, τον “μύθο” των ηλιακών ακτίνων του Αρχιμήδη. Το συγκεκριμένο επεισόδιο είχε τον τίτλο “Η Πρόκληση του Προέδρου”.
Ιστορικό πλαίσιο: Ο Αρχιμήδης πυρπόλησε τον ρωμαϊκό στόλο
Τον 2ο αιώνα μ.Χ. ο συγγραφέας Λουκιανός έγραψε ότι κατά τη διάρκεια της Πολιορκίας των Συρακουσών (214-212 π.Χ.), ο Αρχιμήδης κατέστρεψε από μακριά ρωμαϊκά πλοία, καίγοντάς τα. Αιώνες αργότερα, ο Ανθέμιος ο Τραλλιανός αναφέρει το “φλεγόμενο γυαλί” ως το όπλο του Αρχιμήδη.
Το ότι ο Αρχιμήδης είχε πράγματι ανακαλύψει τις ιδιότητες των κατόπτρων αποδεικνύεται από το βιβλίο του Γερμανού καθηγητή Χοπ “Ιστορία της Φυσικής”. Εκεί αναφέρεται ότι το 1492 στη Βενετία ο Έλληνας καθηγητής Γεώργιος Βάλλας είχε στη βιβλιοθήκη του το βιβλίο του Αρχιμήδη “Κατοπτρικά”, που όμως αργότερα χάθηκε.
Το περίεργο όπλο, με το οποίο ο Αρχιμήδης πυρπόλησε τον ρωμαϊκό στόλο,υπήρξε θέμα συνεχόμενης διαμάχης από την Αναγέννηση. Για παράδειγμα, οΡενέ Ντεκάρττο απέρριψε ως φαντασιοπληξία.
Η θεωρία του Σακκά
Ιωάννης Σακκάς – Ευάγγελος Σταμάτης.
6 Νοεμβρίου 1973, Σκαραμαγκάς. Ο 48χρονος μηχανικός Ιωάννης Σακκάς, είναι έτοιμος να δώσει “σάρκα και οστά” στο περίφημο ηλιακό κάτοπτρο του μεγάλου αρχαίου Έλληνα μαθηματικού, φυσικού, μηχανικού και εφευρέτη.
Υπήρχαν διάφορες εικασίες για το πως μπορεί να ήταν το κάτοπτρο του Αρχιμήδη. Οι περισσότεροι πίστευαν ότι επρόκειτο για έναν μεγάλο κυρτό καθρέφτη. Το ίδιο πίστευε αρχικά και ο Σακκάς. Λαμβάνοντας όμως υπ’ όψιν τα δεδομένα της τότε εποχής, όπως την τεχνολογική αδυναμία παραγωγής ενός γυάλινου γιγαντιαίου καθρέφτη και ειδικά κυρτού, αναθεωρεί. Εκτός αυτού, όπως κι ίδιος είπε, «θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι Ρωμαίοι δεν ήταν τυφλοί για να μείνουν άπραγοι αντικρίζοντας έναν τεράστιο καθρέφτη, τοποθετημένο στα τείχη της πόλης που πολιορκούσαν».
Η επόμενη σκέψη που έκανε ήταν αρκετά… προχωρημένη, όσο και απλή. Υπέθεσε ότι ο Αρχιμήδης θα είχε προχωρήσει σε έναν πιο ευφάνταστο τρόπο δημιουργίας ενός τεράστιου, ευέλικτου κατόπτρου. Αυτό θα απαρτιζόταν από άλλα μικρότερα. Στην πραγματικότητα από τις ασπίδες των στρατιωτών που ήταν οχυρωμένοι στα τείχη. ‘Η -εν πάση περιπτώσει- από χάλκινα κάτοπτρα που κρατούσαν οι στρατιώτες. Όπως είπε, «ο Αρχιμήδης, πιθανότατα καθοδηγούσε κατάλληλα την παράταξη των στρατιωτών. Έτσι η συνολική τους διάταξη να δημιουργεί κάτοπτρα για να μπορούν να συγκεντρώσουν τις αχτίνες του ήλιου σε ένα σημείο. Έτσι μετατρέπονταν σε δέσμη θερμότητας. Οι Ρωμαίοι δεν μπορούσαν να αντιληφθούν, τουλάχιστον άμεσα, τι είναι αυτό που τους καίει».
Το πείραμα
Ο Ιωάννης Σακκάς με την βοήθεια του ιστορικού Ευάγγελου Σταμάτη έστησε και χρησιμοποίησε συνολικά 70 επίπεδα, επιχαλκωμένα κάτοπτρα, διαστάσεων 0,70 -1,7 μ. Έγινε ενώπιον αντιπροσώπων ξένων και ελληνικών Μ.Μ.Ε. Ο στόχος ήταν ένα ξύλινο πλοιάριο σε απόσταση 100 περίπου μέτρων από την προβλήτα. Στο πλοιάριο υπήρχε κι ένα ομοίωμα Ρωμαίου στρατιώτη.
Ο Σακκάς άρχισε να κατευθύνει τα κάτοπτρα, ώστε να έρθουν σε ιδανική θέση για την συγκέντρωση των ακτίνων. Στην αρχή, οι βοηθοί του αντιμετώπισαν πρόβλημα με την εστίαση. Έπειτα όμως από επίμονες προσπάθειες, ήρθε και το προσδοκώμενο αποτέλεσμα: Το πλοιάριο άρχιζε να καπνίζει σε 2-3 δευτερόλεπτα μετά την επιτυχή εστίαση και γρήγορα τυλίχτηκε στις φλόγες.
Ο Σακκάς, απαντώντας σε ερώτηση, είπε πως σίγουρα οι στρατιώτες υπό την καθοδήγηση του Αρχιμήδη, θα τα κατάφερναν πιο γρήγορα και εύκολα. Διότι είχαν και το συγκριτικό πλεονέκτημα του καλύτερου οπτικού πεδίου και καλύτερης οπτικής γωνίας. (Στέκονταν ψηλά στα τείχη των Συρακουσών).
Η επιτυχία του πειράματος έγινε γνωστή στον επιστημονικό κόσμο. Υπήρξαν πολλές δημοσιεύσεις στον ευρωπαϊκό και αμερικανικό τύπο, όπως στην εφημερίδα “Times”, το περιοδικό «Time» κ.ά.
ΜΙΤ και MythBusters
Ωστόσο το 2005 και το 2006 η αποτελεσματικότητα του ηλιακού κατόπτρου αμφισβητήθηκε και πάλι. Φοιτητές του ΜΙΤ (Massachusetts Institute of Technology), για λογαριασμό της τηλεοπτικής αμερικανικής εκπομπής MythBustersστο Σαν Φραντζίσκο, δεν κατάφεραν να έχουν ολοκληρωμένα αποτελέσματα. Το πείραμα περιλάμβανε 127 τετραγωνικά κεραμίδια καθρέπτη 30cm, στοχεύοντας ένα ομοίωμα ξύλινου πλοίου σε απόσταση περίπου 30m. Φλόγες ξέσπασαν σε ένα μπάλωμα του πλοίου, αλλά μόνο όταν ο ουρανός δεν είχε καθόλου σύννεφα και το πλοίο παρέμεινε στη θέση του για περίπου 10 λεπτά. Προέκυψε το συμπέρασμα ότι η παράταξη ήταν ένα εφικτό όπλο κάτω από αυτές τις συνθήκες. Η ομάδα του ΜΙΤ επανέλαβε το πείραμα για την τηλεοπτική εκπομπή MythBusters, χρησιμοποιώντας μια ξύλινη βάρκα ψαρέματος στο ως στόχο. Ξανά συνέβη μερική απανθράκωση, μαζί με μια μικρή φωτιά. Για να πιάσει φωτιά, το ξύλο χρειάζεται να φτάσει στη θερμοκρασία αυτανάφλεξης, που είναι γύρω στους 300 °C.
Η ομάδα που έκανε το πείραμα, προσπάθησε μάλιστα να υποβαθμίσει το επιτυχημένο πείραμα του Σακκά, λέγοντας -εσφαλμένα- πως αυτός είχε χρησιμοποιήσει γυάλινα κάτοπτρα.
«Ανήκει στη φαντασία του Λουκιανού η καύση των ρωμαϊκών πλοίων από τον Αρχιμήδη, κατά την πολιορκία των Συρακουσών το 212 π.Χ., με τη χρησιμοποίηση κοίλων κατόπτρων». Αυτό ανέφεραν σε άρθρο τους οι φυσικοί του πανεπιστημίου του Αγίου Φραγκίσκου Άλλαν Μιλς και Ρόμπερτ Κριφτ. Προσπάθησαν να τα στηρίξουν με το επιχείρημα ότι ο Αρχιμήδης θα χρειαζόταν κάτοπτρο 420 τ.μ. και απόσταση 50 μ. Αλλά κι αν ακόμη προκαλούσε ανάφλεξη, αυτή θα ήταν βραδύτατη και «θα μπορούσαν να τη σβήσουν τα πληρώματα των πλοίων μ’ έναν κουβά νερό»!
Μπαράκ Ομπάμα
Τον Δεκέμβριο του 2010, οι Mythbusters άνοιξαν ξανά την υπόθεση σε ένα σπέσιαλ επεισόδιο, όπου συμμετείχε και ο Μπαράκ Ομπάμα, με τον τίτλο “Η Πρόκληση του Προέδρου”. Αρκετά πειράματα διεξήχθησαν, συμπεριλαμβανομένης και μιας δοκιμής μεγάλης κλίμακας με 500 μαθητές να σημαδεύουν με τους καθρέπτες ένα ομοίωμα ενός Ρωμαϊκού πλοίου σε απόσταση 120m. Σε όλα τα πειράματα το ιστίο απέτυχε να φτάσει στους 210 °C που απαιτούνται για να πιάσει φωτιά και ο μύθος ξανατοποθετήθηκε στην κατηγορία των “αποτυχημένων”. Η εκπομπή συμπέρανε πως ένα πιο πιθανό αποτέλεσμα των καθρεφτών θα ήταν να τυφλώνει, να εκθαμβώνει και να αποσπά την προσοχή του πληρώματος του πλοίου. Πάντως, οι Hyneman και Savage έχουν ειδικότητα σε ειδικά εφέ και δεν έχουν επιστημονικό υπόβαθρο.
Όπως και να έχει, ο Σακκάς είχε ήδη αποδείξει στον Σκαραμαγκά ότι… ο “μύθος” ήταν ιστορική αλήθεια: ο Αρχιμήδης πυρπόλησε τον ρωμαϊκό στόλο.
Μενέλαος Χρόνης
ΣΧΕΤΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ: Obama Challenges ‘MythBusters’ Adam And Jamie
Τον 2ο αιώνα μ.Χ. ο συγγραφέας Λουκιανός έγραψε ότι κατά τη διάρκεια της Πολιορκίας των Συρακουσών (214-212 π.Χ.), ο Αρχιμήδης κατέστρεψε από μακριά ρωμαϊκά πλοία, καίγοντάς τα. Αιώνες αργότερα, ο Ανθέμιος ο Τραλλιανός αναφέρει το “φλεγόμενο γυαλί” ως το όπλο του Αρχιμήδη. 
«Ανήκει στη φαντασία του Λουκιανού η καύση των ρωμαϊκών πλοίων από τον Αρχιμήδη, κατά την πολιορκία των Συρακουσών το 212 π.Χ., με τη χρησιμοποίηση κοίλων κατόπτρων». Αυτό ανέφεραν σε άρθρο τους οι φυσικοί του πανεπιστημίου του Αγίου Φραγκίσκου Άλλαν Μιλς και Ρόμπερτ Κριφτ. Προσπάθησαν να τα στηρίξουν με το επιχείρημα ότι ο Αρχιμήδης θα χρειαζόταν κάτοπτρο 420 τ.μ. και απόσταση 50 μ. Αλλά κι αν ακόμη προκαλούσε ανάφλεξη, αυτή θα ήταν βραδύτατη και «θα μπορούσαν να τη σβήσουν τα πληρώματα των πλοίων μ’ έναν κουβά νερό»!
