Kρόνος: Προοπτική διάσωσης του ιστορικού κτιρίου της Ελευσίνας

Ο Κρόνος είναι ένα από τα πλέον εμβληματικά βιομηχανικά κτίρια στην Ελευσίνα, που η εικόνα του αποτελεί σήμα κατατεθέν της πόλης. Το παρελθόν και το μέλλον του διερευνά ο Νάσος Μπράτσος για λογαριασμό του ertnews.gr.

Ήταν το μακρινό 1923 όταν ξεκίνησε η ανέγερση του εργοστασίου και τελικά λειτούργησε το 1926. Δεν ήταν μόνο το κτήριο αλλά συνολικά είχε υποδομή με προκυμαία, σιδηροδρομική γραμμή και δεξαμενές, δηλαδή αρκετά σύγχρονο για την εποχή του, με δυνατότητες μεταφοράς της παραγωγής του και πρώτων υλών. Ο Κρόνος παρήγε οινόπνευμα, καθαρό και φωτιστικό, οινοπνευματώδη ποτά όπως κονιάκ και ούζο και οίνους από χλωρό σταφύλι και ξηρή σταφίδα. Ανήκε στην ιδρυθείσα το 1911 εταιρία με την επωνυμία «Ανώνυμος Εταιρεία Οινοπνευματοποιίας».

Από μακριά δεν μοιάζει με «φάμπρικα», αλλά με αρχοντικό του Μεσοπολέμου, με βίλα και όχι με εργοστάσιο. Ο νεογοτθικός βιομηχανικός πύργος στέγαζε το αποστακτήριο.

Όπως είχε δηλώσει στο παρελθόν η Γεωργία Γιαγτζόγλου, πρόεδρος του  Συλλόγου Μικρασιατών Ελευσίνας:

«Οι εργασίες που έκαναν οι πρόσφυγες ήταν κυρίως αγροτικές και βιομηχανικές. Έφεραν αρκετές γνώσεις για την καλλιέργεια της γης, τα αμπέλια και τη σταφίδα και τις πέρασαν και στην τοπική αγροτική οικονομία. Επίσης εργάστηκαν στα εργοστάσια της εποχής, τον Κρόνο, την Σαπωνοποιία, την Βότρυς, το εργοστάσιο Ίρις, τα καμίνια (κεραμοποιεία που υπήρχαν από το 1821). Άνοιξαν κουρεία, ραφτάδικα, υποδηματοποιεία, φαρμακείο, ενώ αρκετοί ήταν μεταφορείς με σούστες».

Πράγματι το μεγάλο κύμα Μικρασιατών προσφύγων και στην περιοχή της Ελευσίνας και όπως και σε άλλες περιοχές, αποτέλεσε ένα νέο προλεταριάτο που στελέχωσε τις βιομηχανίες της εποχής, ανάμεσά τους και ο Κρόνος.

Μαζί με τον αγώνα της επιβίωσης και το μεροκάματο, ο αγώνας για εξασφάλιση στέγασης και υποδομών και βέβαια δεν έλειψαν και οι εργατικές κινητοποιήσεις της εποχής για βελτίωση των όρων εργασίας και αμοιβής.

Τον Μάρτιο του 1929 πραγματοποιήθηκε μία μεγάλη απεργία 2.500 εργατών από 11 εργοστάσια στην Ελευσίνα (συμμετείχαν 280 εργάτες του Κρόνου) και σε συγκέντρωση 700 εργατών έξω από τον Κρόνο 700 απεργών, πριν μπουν στο εργοστάσιο για να διώξουν απεργοσπάστες , η χωροφυλακή άνοιξε πυρ με αποτέλεσμα ένα νεκρό εργάτη και οκτώ τραυματίες. Ακολούθησε περίοδος έντασης με μεγάλη διαδήλωση στην Ελευσίνα με αίτημα την αποζημίωση των οικογενειών των θυμάτων και τη σύλληψη του αξιωματικού που διέταξε την επίθεση, αλλά και «αντεπίθεση» της κυβέρνησης με απαγόρευση συγκεντρώσεων και σύλληψη συνδικαλιστικών στελεχών την ημέρα της κηδείας του δολοφονημένου εργάτη.

Όπως αναφέρει μεταξύ άλλων σε εκτενές ρεπορτάζ η εφημερίδα Ριζοσπάστης της 6ης Μαρτίου 1929: «Στον τόπο της δολοφονικής ενέδρας πέφτουν ματωμένοι οι εργάτες Δημ. Μιχαήλ με σφαίρα στο στήθος, ο οποίος και μένει άπνους, Ευάγ. Γκίκας με δύο τραύματα όπλου στο στήθος, Ευάγ. Μπέκας με δύο τραύματα διαμπερή στο μηρό, Ανδρ. Ροδίτης με τραύμα στην κεφαλή, Αϊβαζόγλου τραύμα διαμπερές στο βραχίονα, Παναγ. Ηλίας τραύμα δι’ υποκόπανου και ο επαγγελματίας Αντ. Κοροπούλης τραυματίζεται στο χέρι με σφαίρα από τους χωροφύλακες, οι οποίοι πυροβολούν και σκοτώνουν όποιον βρουν. Επίσης τραυματίζεται στο πόδι και μια γυναίκα…».

Στη διάρκεια της επίθεσης, ο ανθυπομοίραρχος πλησίασε τον αιμόφυρτο εργάτη Αν. Πέππα, που ήταν από τη Μάνδρα. Ο «Ριζοσπάστης» αναφέρει ότι ο ανθυπομοίραρχος του είπε: «Ακόμα δεν ψόφησες; Και άρχισε να αδειάζει απάνω του το πιστόλι, ρίχνοντας εναντίον του οκτώ σφαίρες».

Παράλληλα με την επίθεση, «ο γιατρός των επιχειρήσεων κ. Αλετράς διέταξε τον φαρμακοποιόν Αθανασιάδην να κλείσει το φαρμακείο του και να μη δέχεται τραυματίες να επιδέσει, ο φαρμακοποιός δε αυτός υπάκουσε».
Για περισσότερα μελετήστε το επισυναπτόμενο υλικό στο τέλος του κειμένου.

Kρόνος: Προοπτική διάσωσης στα χέρια του Δήμου Ελευσίνας

Το 1970 ο «Κρόνος», απασχολούσε περίπου 150 εργαζομένους. Το εργοστάσιο έκλεισε το 1986 λόγω έντονου ανταγωνισμού και οικονομικών προβλημάτων και το 1991 αγοράστηκε από ιδιώτη εφοπλιστή και λειτούργησε οως αποθηκευτικός χώρος, χωρίς όμως στις εγκαταστάσεις του να προκύψει κάτι αξιόλογο ως προς την εξέλιξή τους.

Για χρόνια ο χώρος του εργοστασίου ήταν παρατημένος, ενώ από το 1990 είχαν κριθεί κτίριά του ως διατηρητέα, αλλά ο χαρακτηρισμός δεν εξασφάλιζε από μόνος του τη συντήρησή τους. Τελικά τον Αύγουστο του 2023 ανακοινώθηκε η επιχορήγηση του Δήμου Ελευσίνας με 4.500.000 ευρώ από το υπουργείο Εσωτερικών, μέσω του Ειδικού Προγράμματος Ενίσχυσης των Δήμων, ώστε να αποκτήσει τον Κρόνο.

Σε δήλωσή του ο δήμαρχος Ελευσίνας Αργύρης Οικονόμου, ανέφερε μεταξύ άλλων ότι: «Η αγορά του Κρόνου είναι μια ιστορική στιγμή για την Ελευσίνα κι ένα πάγιο και διαχρονικό αίτημα των ανθρώπων της πόλης μας. Ταυτόχρονα, θα φτιάξουμε κι ένα από τα πλέον σύγχρονα γήπεδα, τύπου “μπαλόνι”, το οποίο θα εξυπηρετήσει τις ολοένα και αυξανόμενες ανάγκες των αθλητικών μας συλλόγων».

Έρευνα & σύγχρονες φωτο Κρόνου: Νάσος Μπράτσος