Κ. Φωτεινάκης: Οι 59 εκτελεσμένοι στις 8 Σεπτεμβρίου 1944 στο Δαφνί και το Μνημείο

[«Τροφή για σκέψη» και πρόταση για τη διεξαγωγή μιας ιστορικής έρευνας]

Του Κώστα Φωτεινάκη

Με αφορμή τη συζήτηση που έχει ανοίξει, και αναβαθμίστηκε μετά από την καλοπροαίρετη πρόταση (09.10.2019) της Δημοτικού Συμβούλου κας Αγγελικής Γκανά να αναλάβει ο Δήμος Χαϊδαρίου την τέλεση του ετήσιου μνημόσυνου για τους εκτελεσμένους στις 8 Σεπτεμβρίου 1944 στο Δαφνί (Βοτανικός Κήπος Διομήδους) καταθέτω ορισμένες πληροφορίες, σκέψεις, προτάσεις «Τροφή για σκέψη» και πρόσκληση για τη διεξαγωγή μιας μεγαλύτερης επιστημονικής ιστορικής έρευνας.

ΜΕΡΟΣ Α’

Αν και γνώριζα από το 1978 το θέμα όλων των πλευρών της εκτέλεσης στο Δαφνί, στις 8 Σεπτεμβρίου 1944, σημερινό Βοτανικό Κήπο Διομήδους, ξεκίνησα να γράφω από το 1997 στην Εφημερίδα ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ, συνέχισα το 2002 στο περιοδικό του Αναπτυξιακού Συνδέσμου Δυτικής Αθήνας, ΕΝΝΕΑΔΑ και τον Οκτώβριο του 2004, στο 66^ο φύλλο της τοπικής εφημερίδας «ΧΑΪΔΑΡΙ η πόλη μας».

Το 2007, στο Ιστορικό Λεύκωμα «ΧΑΪΔΑΡΙ – τόπος και άνθρωποι¹», κάνω τρεις μικρές αναφορές στις σελίδες 20, 104, 107.

Ωστόσο η πληρέστερη παρουσίαση μέχρι και σήμερα ήταν μέχρι σήμερα τον Οκτώβριο του 2004. Μεταξύ των άλλων έγραφα:

«Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του +Κωνσταντίνου Σβολόπουλου «Χαϊδάρι 8 Σεπτεμβρίου 1944, Η αόρατη στρατιά στο απόσπασμα²» καταθέτω ορισμένες σκέψεις και προβληματισμούς για το γεγονός αυτό, το οποίο είναι άγνωστο στους Χαΐδαριώτες»….

Το γεγονός α) πως οι περισσότεροι από τους εκτελεσμένους ανήκαν σε αντιστασιακές οργανώσεις που συνεργάζονταν απ’ ευθείας με τους Άγγλους στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής β) πως ορισμένοι από τους εκτελεσθέντες – όπως αναφέρει ο Αντώνης Φλούντζης στο βιβλίο του ΧΑΪΔΑΡΙ ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΙ ΒΩΜΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ³ σ.721 – δούλευαν στη γερμανική υπηρεσία και… στο Στρατόπεδο (Χαϊδαρίου) δεν έρχονταν σε στενή επικοινωνία αλλά κρατιόνταν σε κάποια απόσταση και είχαν ψυχρές σχέσεις με τους άλλους κρατουμένους γ) της απονομής του «Χρυσού Αριστείου Ανδρείας» από τη Χούντα το 1972 στη Λέλα Καραγιάννη….»

Και συνέχιζα:

«…. Η εκτέλεση χαρακτηρίζεται ως φρικτό έγκλημα…»

«… Η εκτέλεση έχει καταγραφεί ως «… ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στο ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ 1941 – 1944» (η αναφορά αυτή γίνεται και στο βιβλίο μου ΧΑΪΔΑΡΙ – Τόπος και Άνθρωποι, 2007, σ.104)

«…Οι οποιεσδήποτε επιφυλάξεις θα πρέπει μεν να κρατηθούν αλλά παράλληλα δεν θα πρέπει να μένει κρυφό το φρικτό έγκλημα…»

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, «Χαϊδάρι, 8 Σεπτεμβρίου 1944 – Η Αόρατη Στρατιά στο απόσπασμα», 2002,Πατάκης.

2. Κώστας Φωτεινάκης, «ΧΑΪΔΑΡΙ – τόπος και άνθρωποι», 2007, προσανατολισμοί.

3. Αντώνης Φλούντζης (Γιατρός του Στρατοπέδου Χαϊδαρίου) «ΧΑΪΔΑΡΙ ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΙ ΒΩΜΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ», 1986, Παπαζήσης.

ΜΕΡΟΣ Β’

Στο διάστημα της δεκαετίας 2007 – 2017, χωρίς να κάνω μεγάλη και επίπονη προσπάθεια, ανακάλυψα τα εξής, που έχουν σχέση με το μνημείο, με τους εκτελεσμένους στο Δαφνί και τους συγγενείς τους.

1. Κάθε χρόνο μετά το 1944 ακόμα και κατά τη διάρκεια της Χούντας¹ γινόταν το Μνημόσυνο στον τόπο εκτέλεσης. Θεωρώ ότι η πληροφορία αυτή έχει τη σημασία της.

2. «Από τις ανακρίσεις που επακολούθησαν ο Ριζόπουλος² αποκάλυψε το πρόσωπο εκείνο που μετέφερε το σημείωμα στην Οργάνωση του ΑΠΟΛΛΩΝΑ, τη Λέλα Καραγιάννη. Τη σύλληψη της Καραγιάννη ακολούθησαν και οι συλλήψεις δύο συνεργατών της, του Ιωάννη Μαρνέρη και του νεαρού Ιωάννη Χούπη». Διδακτορική Διατριβή: Σαμπατακάκης² Θεόδωρος.

3. «Στη χορεία των μελλοθανάτων είχαν περιληφθεί και κάποιοι καταδότες³….». Η εκτίμησή μου είναι ο Κωνσταντίνος Σβολόπουλος υποτιμά την εκτέλεση των καταδοτών όπως και υποκρύπτει την πληροφορία στο βιβλίο του ότι ο Βασίλειος Ντερτιλής, εμπνευστής των Ταγμάτων Ασφαλείας (Γερμανοτσολιάδων) ήταν ο πατέρας του γνωστού χουντικού αμετανόητου στρατηγού Νικόλαου Ντερτιλή.

4. «Μετά το πέρας της επιμνημόσυνης δέησης, ο γεν. γραμματέας του σωματείου η “Μνήμη⁴”, κ. Μαραγκός⁴, αναφέρθηκε σε ιστορικά γεγονότα σχετικά με την αντιστασιακή δράση των θυμάτων κυρίως στο λιμάνι του Πειραιά, στη σκηνή της εκτέλεσης, αλλά και στην παρουσία ανάμεσα στα θύματα 2-3 συνεργατών των Γερμανών.» Ρεπορτάζ της εφημερίδας ΧΑΪΔΑΡΙ ΣΗΜΕΡΑ, 8 Σεπτεμβρίου 2014.

Ποιος ήταν ο Ριζόπουλος² που εκτελέσθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1944.

Ο Ριζόπουλος «ένα πρόσωπο ελάχιστα φερέγγυο²» εκτελέσθηκε αν και συνεργάτης των Γερμανών⁵ στο Δαφνί.

Γιώργος Ριζόπουλος Δικηγόρος⁵: Αρχηγός² της γερμανόφιλης Οργάνωσης ΕΣΑΟ και συνεργάτης του Τμήματος 4/1/Β της Αστυνομίας Ασφαλείας (SiPo), το οποίο ήταν αρμόδιο για τις παρακολουθήσεις των δεξιών αντιστασιακών Οργανώσεων. («Μια κατάθεσις», στο Ιστορικόν Αρχείον Εθνικής Αλπιστάσεως, τόμος δεύτερος, τεύχος 25-26, χ.τ, χ.χ., σ. 87). Σε έγγραφο της ελληνικής Υπηρεσίας πληροφοριών, ο Ριζόπουλος αναφέρετε ως αρχηγός της Οργάνωσης «Εθνικού Μετώπου Ελλάδος», η οποία αρχικά ήταν γερμανόφιλη και στη συνέχεια στράφηκε στους Ιταλούς. Ο Ριζόπουλος, όπως αναφέρει η έκθεση, ήταν πράκτορας του 2ου γραφείου της στρατιάς Τζελόζο και είχε αναλάβει επίσημη αποστολή, από τον επιτετραμένο της Ιταλίας, Γκιέζε, να οργανώσει πολιτική κίνηση στην Ελλάδα. («Κατάλογος των εν Ελλάδι Εθνικών Οργανώσεων», Υπηρεσία Πληροφοριών, Γραφείο Πληροφοριών, Αθήνα, Μάιος 1943, στο Αρχεία Εθνικής Αντίστασης (1941-44), τόμος έβδομος, Έκδοση ΔΙΣ/ΓΈΣ, Αθήνα, 1998, σ. 70).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Είναι θετικό – αν και τυχαίο απ’ ότι ερεύνησα- το γεγονός ότι στο νέο Μνημείο, στη νέα μαρμάρινη πλάκα που αναφέρονται τα ονόματα εκτελεσμένων, απουσιάζει το όνομα του Γιώργου Ριζόπουλου, που είναι βεβαιωμένο ότι εκτελέστηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1944, στον κατάλογο του Γ’ Νεκροταφείου και στο βιβλίο του κ.Σβολόπουλου. Το νέο Μνημείο, μαρμάρινη πλάκα είναι «ΠΡΟΣΦΟΡΑ της οικογένειας Πέτρου Δρακόπουλου».

Σύμφωνα με τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη⁶, εκτός από τον «καταδότη» Γιώργο Ριζόπουλο, κάποια από τα πρόσωπα που εκτελέστηκαν ήταν πράκτορες των Γερμανών όπως η Άννα Μπαν⁷ από την Ουγγαρία και κάποιοι διπλοί πράκτορες Γερμανών και Βρετανών όπως φαίνεται να ήταν η Σίνα Φραγκέα^8,9.

Σκοτεινός ήταν και ο ρόλος του ιερομόναχου Ευγένιου Συμεωνίδη¹⁰.

Είναι προφανές ότι χρειάζεται να γίνει και να στηριχτεί μια μεγαλύτερη έρευνα και για άλλα «αμφιλεγόμενα πρόσωπα», μιας και ορισμένοι περιγράφονται ότι συμμετείχαν στα Τάγματα Ασφαλείας, όπως π.χ. ο ανθυπολοχαγός Γιώργος Ευσταθίου¹¹ από την Πάτρα.

Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι στους εκτελεσθέντες αναφέρονται¹², χωρίς να έχει διασταυρωθεί η πηγή, και οι Αναστάσιος Γεωργίου (μέλος του ΕΑΜ Αθήνας), Απόστολος Λιάκος (στέλεχος του ΕΑΜ Αθήνας), Κώστας Καραγιώργης (μέλος της Εθνικής Αλληλεγγύης – ΕΑΜ), Νικόλαος Κερερές (μέλος του ΕΑΜ Αθήνας), Ακριβή Νικολοπούλου (μέλος της Εθνικής Αλληλεγγύης – ΕΑΜ | σ.σ. δεν ευσταθεί, διάβαζε σημείωση α/α 13).

1. Ο αδελφός του εκτελεσμένου Κωνσταντίνου Καλογερόπουλου, Δ.Α. Καλογερόπουλος καλεί στο 27^ο Ετήσιο Μνημόσυνο, στις 8 Σεπτεμβρίου 1971 (προσοχή στο έτος).

2. Σαμπατακάκης Θεόδωρος, «Οι Βρετανικές υπηρεσίες κατά την περίοδο του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου στην Ελλάδα», 2003, Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας. http://hdl.handle.net/10442/hedi/17487

3. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος στο βιβλίο το «Χαϊδάρι, 8 Σεπτεμβρίου 1944» σελ.85.

4. «ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟΝ ΣΩΜΑΤΕΙΟΝ «Η ΜΝΗΜΗ» – Σωματείο Συγγενών των Εκτελεσθέντων την 8^η Σεπτεμβρίου 1944. Ο κ.Παναγιώτης Μαραγκός είναι ο Γραμματέας του Σωματείου ΜΝΗΜΗ.

5. Δ.Γατόπουλος, «Ιστορία της Κατοχής», σελ.471, α/α 36 «Ριζόπουλος Γιώργος, μυστικός πράκτορας Γερμανών, αρχηγός ΟΣΕ».

6. Μενέλαος Χαραλαμπίδης, 22 Απριλίου 2018, ομιλία στον τόπο εκτέλεσης και στο μνημείο των 59, στο Δαφνί (Βοτανικός Κήπος Διομήδους) σε εκδήλωση του δημοτικού συνδυασμού «Πολίτες σε Δράση Χαϊδαρίου». Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης συμφωνεί με τον Κωνσταντίνο Σβολόπουλο για τον αριθμό των εκτελεσμένων (59), αν και υπάρχουν αρκετές αναφορές για 72 νεκρούς, μία εξ αυτών της Υποδ/σεως Χωρ/κης Αιγάλεω σύμφωνα με την οποία «…. Την ^5ην πρωινή, της ^8ης τρέχοντος μηνός, εξετελέσθησαν δια πυροβόλων όπλων υπό Γερμανών στρατιωτών εις το δάσος Δαφνίου, εντός χαράδρας, επί της πλευράς του όρους Αιγάλεω, 70 άτομα, μεταξύ των οποίων οκτώ γυναίκες και εις χωροφύλαξ, αγνώστου ταυτότητος, ων απάντων τα πτώματα μεταφέρθηκαν εις το νεκροτομείον Αθηνών» (το έγγραφο της Νομαρχίας Αττικής περιέχεται στο βιβλίο του Αιγαλαιώτη γιατρού Νίκου Στεφ. Μιχιώτη «ΧΡΕΟΣ ΤΙΜΗΣ», 2001, σελ.20)

7. Άννα Μπαν: Στη σελίδα 78, ο Σβολόπουλος γράφει «Στην παρουσία της Μπαν στις φυλακές του Χαϊδαρίου αναφέρεται ο Κοτρώτσης, διατυπώνοντας αμφιβολίες για την ηθική αντοχή της – χωρίς όμως να αναφερθεί σε πηγές» (Σημ.70)

8. Σίνα Φραγκέα (Α) Αντώνης Φλούντζης, «ΧΑΪΔΑΡΙ ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΙ ΒΩΜΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ», σελ. 730, περιγράφει το παράπονο της Σίνας Φραγκέα «… – Γιατί όλες εδώ μέσα (εννοεί στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου) με εχθρεύονται, δεν μου μιλούν; Τι τους έκανα;…». – Υπενθυμίζω την αναφορά του Φλούντζη «…δούλευαν στη γερμανική υπηρεσία και… στο Στρατόπεδο (Χαϊδαρίου) δεν έρχονταν σε στενή επικοινωνία αλλά κρατιόνταν σε κάποια απόσταση και είχαν ψυχρές σχέσεις με τους άλλους κρατουμένους…» σ.721.

9. Σίνα Φραγκέα (Β) Κωνσταντίνος Σβολόπουλος «Χαϊδάρι, 8 Σεπτεμβρίου 1944», σελ.78 «Σίνα Φραγκέα… Συνοδεύοντας από την Καλαμάτα προς την πρωτεύουσα, τον Γερμανό φίλο της, φρούραρχο της μεσσηνιακής πρωτεύουσας, είχε συλληφθεί επ’ αυτοφώρω ενώ επιχειρούσε να μεταδώσει μέσω πομπού μήνυμα προς την Αθήνα».

10. Τον Ευγένιο Συμεωνίδη Ιερομόναχο, ο Σβολόπουλος τον περιγράφει ως «Συνεργάτη της Ο.Α.Γ. χωρίς όμως να έχει αποσαφηνιστεί ο ρόλος του», σελ.44.

11. Δ.Γατόπουλος, «Ιστορία της Κατοχής», σελ.471, με α/α 9 «Ευσταθίου Γεώργιος ανθυπολ. Ταγμάτων Ασφαλείας Πατρών»

12. Ιστοσελίδα «Κόκκινος Τύπος», ανάρτηση «Η τελευταία εκτέλεση των Ναζί στην Ελλάδα», 22 Δεκεμβρίου 2012, σύνδεσμος https://bit.ly/32mrzZk. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα ονόματα που αναφέρονται στην ανάρτηση δεν περιλαμβάνονται στον κατάλογο του Δ.Γατόπουλου (σημείωση α/α 11), ούτε στον κατάλογο του Κωνσταντίνου Σβολόπουλου (σημείωση α/α 3) εκτός από εκείνο της Ακριβής Νικολετοπούλου ή Νικολοπούλου (κατάλογος Σβολόπουλου σ.22 η οποία αναφέρεται ως μέλος του ΕΔΕΣ και όχι της Εθνικής Αλληλεγγύης). Το όνομα της Νικολετοπούλου Ακρ. είναι γραμμένο και στην μαρμάρινο πλάκα στη τοποθεσία εκτέλεσης, Δαφνί (Βοτανικός Κήπος Διομήδους). | Η πηγή αυτή χρειάζεται διασταύρωση.

ΜΕΡΟΣ Γ’

Τα δεδομένα κατά τη γνώμη μου είναι τα εξής: α) Η εκτέλεση των 59 χαρακτηρίζεται φρικτό έγκλημα ένα μήνα πριν από την απελευθέρωση της Αθήνας β) Οι περισσότεροι από τους εκτελεσμένους ήταν Έλληνες πατριώτες «μέλη μυστικών αντιστασιακών οργανώσεων με κοινό στόχο τη συγκέντρωση και διοχέτευση πληροφοριών στις συμμαχικές αρχές^1,2 » γ) Ο τόπος εκτέλεσης στο Δαφνί θεωρείται μαρτυρικός τόπος δ) Μεταξύ των εκτελεσμένων ήταν τουλάχιστον πέντε (5) συνεργάτες, καταδότες των Γερμανών.

Η πρόταση είναι να πραγματοποιηθεί μια μεγαλύτερη έρευνα και επιστημονική ιστορική ημερίδα για το θέμα της εκτέλεσης των 59 για να φωτιστούν, όσο το δυνατόν, οι διάφορες πλευρές της ιστορίας. Δεν χρειάζονται αφορισμοί και κραυγές αλλά χωρίς βιασύνη, με ψυχραιμία και σύνεση να ενημερωθεί η τοπική κοινωνία και να μπουν όσο είναι δυνατόν τα πράγματα στη θέση τους.

Στην οποιαδήποτε αξιολόγηση δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί το γεγονός ότι ο Δήμαρχος Δημήτρης Σκαμπάς που είχε εκλεγεί ως υποψήφιος του ΚΚΕ, κατά τη διάρκεια της θητείας του 1978-1981 ενώ ανάδειξε πολλές από τις ιστορικές πλευρές της πόλης μας, Μάχη του Χαϊδαρίου 1826, Στρατόπεδο Χαϊδαρίου – ΜΠΛΟΚ15, δεν καταπιάστηκε με την εκτέλεση των 59 στο Δαφνί. Δεν νομίζω ότι ήταν τυχαίο.

Επίσης δεν θα πρέπει να είναι τυχαίο το γεγονός ότι ενώ τιμήθηκε ο 27 χρονος Μανώλης Λίτινας (πραγματικός αγωνιστής και πατριώτης, στέλεχος του «αγωνιστικού ΕΔΕΣ»³) με την τοποθέτηση αναμνηστικής πλάκας στην οικία του στις 26 Σεπτεμβρίου 1980 με την παρουσία του τότε Υπουργού Εθνικής Αμύνης κ.Ευάγγελου Αβέρωφ – Τοσίτσα, το τελετουργικό δεν προέβλεπε επίσκεψη στην τοποθεσία εκτέλεσης στο Δαφνί.

Προφανώς η Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΕΑΜΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ) δεν συμμετείχε σε κανένα ετήσιο μνημόσυνο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. «Κατοχή Αντίσταση 1941 – 1944», ΤΑ ΝΕΑ, 2010. Στο άρθρο του Ιάσονα Χανδρινού «Οι οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης: καταγραφή και ανάλυση» αναφέρεται ότι «… στην κατεχόμενη Ελλάδα έδρασαν περίπου 10 αξιόλογα οργανωτικά σχήματα με αποκλειστική αποστολή τους την κατασκοπία, τις δολιοφθορές…. Σε πλήρη συντονισμό με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής».

2. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, «Χαϊδάρι, 8 Σεπτεμβρίου 1944», σελ.25

3. Υπήρχε και προδοτικό ΕΔΕΣ. Περισσότερα στο βιβλίο «Κατοχή Αντίσταση 1941 – 1944», ΤΑ ΝΕΑ, 2010. Άρθρο του Ιάσονα Χανδρινού «Οι οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης: καταγραφή και ανάλυση» στη σ.83 «… εκφραστές της σοσιαλιστικής – αντιστασιακής γραμμής, ο δικηγόρος Δημήτρης Γιαννακόπουλος και ο Ανθυπολοχαγός Μανώλης Λίτινας, μαζί με άλλους συνεργάτες τους, διαφοροποιήθηκαν από το «προδοτικό ΕΔΕΣ», πληρώνοντας με τη ζωή τους..». Επίσης στο ΒΗΜΑ https://bit.ly/2VSVsOr

ΜΕΡΟΣ Δ’ ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Τα ανωτέρω παρουσιάζω ως «τροφή για σκέψη» και υλικό προς έρευνα. Δεν έχω την πρόθεση να συμμετάσχω σε ανώφελες λεκτικές συγκρούσεις και χαρακτηρισμούς ή μεταεμφυλιοπολεμικές αντιπαραθέσεις.

Καταθέτω την πρόταση να ανατεθεί μια ιστορική έρευνα για όσους από τους εκτελεσμένους είχαν «αμφιλεγόμενο στάτους» και στη συνέχεια να πραγματοποιηθεί μια ιστορική ημερίδα για το θέμα, με αναγνωρισμένους ιστορικούς. Ενδεικτικά προτείνω τους Μενέλαο Χαραλαμπίδη, Χάγκεν Φλάισερ, Άννα – Μαρία Δρουμπούκη και από την περιοχή μας την εκπαιδευτικό Ιωάννα Δεκατρή (αρχαιολόγο, ιστορικό).

Στην έρευνα και στην ημερίδα σαφώς λόγο και δικαίωμα έχουν να συμμετάσχουν «ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟΝ ΣΩΜΑΤΕΙΟΝ «Η ΜΝΗΜΗ» – Σωματείο Συγγενών των Εκτελεσθέντων την 8^η Σεπτεμβρίου 1944.

Η αναγκαιότητα της έρευνας προκύπτει, αν και δεν αναφέρεται στο βιβλίο, και από τη διαπίστωση του Κωνσταντίνου Σβολόπουλου «… τα γεγονότα, καθεαυτά, παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό άγνωστα και ανερμήνευτα. ‘Ο,τι κατά καιρούς αποσπασματικά ή περιστασιακά αναφέρθηκε, για τον ένα ή τον άλλον μεταξύ των αγωνιστών, δεν είναι ικανό να αναδείξει, συχνά ούτε και να υποδηλώσει, την ευρύτερη διάσταση των συμβάντων».(σελ.114,115)

Παρά το γεγονός ότι έχουμε επαρκείς πληροφορίες, μέχρι να ολοκληρωθεί η έρευνα και η ημερίδα ο Δήμος Χαϊδαρίου προτείνω να μην αναλάβει την τέλεση του ετήσιου μνημόσυνου για τους εκτελεσμένους στις 8 Σεπτεμβρίου 1944 στο Δαφνί (Βοτανικός Κήπος Διομήδους).

Ο Κώστας Φωτεινάκης, μεταξύ των άλλων, είναι ερευνητής της τοπικής ιστορίας, συγγραφέας του Ιστορικού Λευκώματος «ΧΑΪΔΑΡΙ – Τόπος και Άνθρωποι», 2007.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ: Ώρα να αναλάβει το Χαϊδάρι την ευθύνη του για τους ήρωες που εκτελέστηκαν στον Διομήδειο Κήπο           /           Μάθημα Ελλάδας και εθνικής ενότητας από τον Μανώλη Γλέζο σήμερα στο Χαϊδάρι         /       Λέλα Καραγιάννη: Η “Μπουμπουλίνα της Κατοχής” εκτελέστηκε στο Χαϊδάρι

Φωτογραφίες:

Γενική άποψη του τόπου εκτέλεσης στο Δαφνί, σήμερα Βοτανικός Κήπος Διομήδους, Ιερά Οδός, Χαϊδάρι.

Η πρώτη αναμνηστική πλάκα στο Μνημείο

Το γράμμα του Μανώλη Λίτινα στο Μνημείο

Η επιστολή του Μανώλη Λίτινα, φυλάσσεται στο Πολεμικό Μουσείο, δίπλα από τη φωτογραφία του ΜΠΛΟΚ 15

Η δεύτερη αναμνηστική πλάκα στο Μνημείο, προσφορά της οικογένειας Πέτρου Δρακόπουλου. Δεν αναγράφεται, ευτυχώς, αν και εκ παραδρομής το όνομα του Γιώργου Ριζόπουλου, δικηγόρου, συνεργάτη των Γερμανών.

Κατάθεση στεφανιών στο Μνημείο, 8 Σεπτεμβρίου 2019. Στεφάνια κατέθεσαν: Δήμαρχος Χαϊδαρίου, Δήμαρχος Αιγάλεω, Εθνική Οργάνωση Φυγαδεύσεων & Πληροφοριών Λέλα Καραγιάννη Μπουμπουλίνα 1941 – 1944, Πρόεδρος Ε.Ε.Τ.Α.Α, Στους Έλληνες Ήρωες που Θυσιάστηκαν για την Ελλάδα.

Πρόσκληση για το Ετήσιο Μνημόσυνο του 2016: Πατριωτικόν Σωματείο ΜΝΗΜΗ – Σωματείο Συγγενών των Εκτελεσθέντων την 8^η Σεπτεμβρίου 1944.

Αναφορά της Νομαρχίας προς το Κατοχικό Υπουργείο Εσωτερικών (Υπουργός και Πρωθυπουργός ταυτόχρονα εκείνη την περίοδο ήταν ο Ιωάννης Δ. Ράλλης), με έκθεση της Υποδ/σεως Χωρ/κης Αιγάλεω για την εκτέλεση.

Βασική πηγή 1: Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, «Χαϊδάρι, 8 Σεπτεμβρίου 1944 – Η Αόρατη Στρατιά στο απόσπασμα», 2002,Πατάκης. Άντλησα από το βιβλίο, το οποίο είχα παρουσιάσει το 2004, χρήσιμες πληροφορίες, που αποτέλεσαν κίνητρο για μια μεγαλύτερη έρευνα. Η εκτίμησή μου είναι ο Κωνσταντίνος Σβολόπουλος υποτιμά την εκτέλεση των καταδοτών όπως και υποκρύπτει την πληροφορία στο βιβλίο του ότι ο Βασίλειος Ντερτιλής, εμπνευστής των Ταγμάτων Ασφαλείας (Γερμανοτσολιάδων) ήταν ο πατέρας του γνωστού χουντικού αμετανόητου στρατηγού Νικόλαου Ντερτιλή.

Βασική πηγή 2: «Κατοχή – Αντίσταση» στη σειρά Έξι Στιγμές του Εικοστού Αιώνα, ΤΑ ΝΕΑ | Ιστορία, 2010. Συλλογικό έργο, Επιμέλεια: Χάγκεν Φλάισερ. Αξιοποίηση στοιχείων για τα «Δίκτυα Πληροφοριών και Δολιοφθοράς», σελ.84, που περιέχονται στο άρθρο του Ιάσονα Χανδρινού «Οι οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης: καταγραφή και ανάλυση». ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο Καθηγητής στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Χάγκεν Φλάισερ είχε παραστεί σε εκδήλωση για το Στρατόπεδο Χαϊδαρίου και το ΜΠΛΟΚ15 , με θέμα «Μνήμη και Αντίσταση στο ναζισμό – Το ΜΠΛΟΚ15 του Στρατοπέδου Χαϊδαρίου να γίνει Μνημείο Εθνικής Αντίστασης». Διοργάνωση: ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ. Χαϊδαρίου, 22 Απριλίου 2013.

Βασική πηγή 3: Αντώνης Φλούντζης (Γιατρός του Στρατοπέδου Χαϊδαρίου), «ΧΑΪΔΆΡΙ – Κάστρο και Βωμός της Εθνικής Αντίστασης», 1986, Παπαζήσης. Άντλησα πληροφορίες από όλο το βιβλίο, ιδιαιτέρως όμως για την περίοδο του 1944, σελίδες 691 – 733. | Σημείωση: Ο Δήμος Χαϊδαρίου (Δήμαρχος Δημήτρης Σκαμπάς) για να τιμήσει τον Αντώνη Φλούντζη αφιέρωσε τον δρόμο στο όνομα του συγγραφέα, που ξεκινάει από το σημερινό στρατόπεδο ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ Α’ (πρώην ΚΕΒΟΠ) και καταλήγει στη Λ.Αθηνών. Από τη Λ.Αθηνών ο δρόμος αλλάζει όνομα, έχει όμως ιστορική συνέχεια «Αγωνιστών Στρατοπέδου Χαϊδαρίου».