Η άγνωστη “εξέγερση του κάρβουνου” στην Ανθούπολη: Όταν οι κάτοικοι έκαψαν ένα λιγνιτωρυχείο
Οι περισσότεροι κάτοικοι της Δυτικής Αθήνας σήμερα δεν γνωρίζουν ότι στην περιοχή μας λειτουργούσαν στο παρελθόν λιγνιτωρυχεία! Στο άρθρο του Κώστα Μπορδόκα για το tvxs.gr, που ακολουθεί, ιστορείται ένα περιστατικό εξέγερσης γιατί από την εξόρυξη του κάρβουνου γκρεμίζονταν τα σπίτια ανθρώπων πάνω από τις στοές. Αξίζει όλως να θυμηθούμε επίσης ότι στο Χαϊδάρι λειτουργούσαν ορυχεία σιδήρου! (Βλέπε Ορυχείο σιδήρου στον Διομήδειο Κήπο – Έρευνα από την Ελληνική Σπηλαιολογική εταιρεία).
Αποτελεί σύνηθες φαινόμενο πολλές μαζικές κινητοποιήσεις να ονομάζονται “λαϊκή εξέγερση” θέλοντας έτσι να δώσουν στη διαμαρτυρία ευρεία λαϊκή αποδοχή. Αν όμως υπάρχει μια διαμαρτυρία που ταυτίζεται με την κυριολεκτική έννοια της λαϊκής εξέγερσης, είναι αυτή που συμβαίνει στα μέσα της δεκαετίας του 50, ελάχιστα χιλιόμετρα από το κέντρο της πρωτεύουσας, και που, εξίσου εντυπωσιακό είναι ότι παραμένει ακόμα ουσιαστικά άγνωστη.
Όλα ξεκινούν το 1935 όταν στη συνοικία Ανθούπολη Περιστερίου ξεκινά τη λειτουργία του λιγνιτωρυχείο με σχεδόν 400 εργαζόμενους που εξάγουν καθημερινά μέχρι 150 τόνους λιγνίτη εξαιρετικής ποιότητας, κάτω από αντίξοες συνθήκες, αφού δουλεύουν σε βάθος 80-100 μέτρων κάτω από το έδαφος με ανεπαρκή μέτρα προστασίας. Στην Κατοχή περνά σε ιταλικά χέρια κάτω από αδιαφανείς διαδικασίες, ενώ η εντατικοποίηση των εργασιών οδηγεί στη δημιουργία μιας ολόκληρης σιδηροδρομικής γραμμής που συνδέει την Ανθούπολη με το σιδηροδρομικό δίχτυο στους Αγίους Αναργύρους.
Η άκρατη απομύζηση ανθρώπινου δυναμικού και υπεδάφους της περιοχής από τους κατακτητές, οδηγεί σε αναμενόμενα αποτελέσματα: Συχνά εργατικά ατυχήματα, και επέκταση των υπόγειων στοών σε κατοικήσιμες πλέον εκτάσεις. Κι αν για το πρώτο οι 700 πλέον εργαζόμενοι κατακτούν με απεργιακές κινητοποιήσεις βελτίωση συσσιτίου και καλύτερο μισθό, για το δεύτερο οι συνέπειες θα φανούν σε λίγα χρόνια.
Λίγο πριν την απελευθέρωση της χώρας το λιγνιτωρυχείο περνά – πάλι με αδιαφανείς διαδικασίες- σε ελληνικά χέρια, μετά στο Δημόσιο, και το 1951 εκ νέου σε ιδιώτη και από εκεί στη τελευταία περίοδο λειτουργίας του. Η νέα επιχείρηση παραβιάζοντας κάθε μεταλλευτικό κώδικα που ορίζει ότι οι στοές ανοίγονται σε βάθος μεγαλύτερο των 50 μέτρων, και με την σιωπηρή ανοχή του υπουργείου Βιομηχανίας, ξεκινά διάνοιξη νέων στοών σε βάθος μόλις 15 και 10 μέτρων από το έδαφος. Σαν να μην φτάνει αυτό, επεκτείνεται προς την κατοικημένη περιοχή της Ανθούπολης που πλέον ξεπερνά τους 10.000 χιλ κατοίκους. Οι κάτοικοι ακούν υπόκωφους θορύβους που με τον καιρό γίνονται εντονότεροι, ενώ τα σπίτια τους τραντάζονται από εκρήξεις δυναμίτη…
Στα τέλη του 1953 οι πρώτες ρωγμές σε σπίτια αναστατώνουν τους κατοίκους, ενώ τέσσερις εργάτριες που επιτίθενται φραστικά στον απεσταλμένο του υπουργείου Βιομηχανίας καταδικάζονται σε δεκαπενθήμερη φυλάκιση. Τι απαντά η δικαιοσύνη στις καταγγελίες των κατοίκων; “Φωτογραφική” απόφαση του Εφετείου το 1955 υποστηρίζει ότι οι μεταλλειοκτήτες που προκαλούν ζημιές σε σπίτια υποχρεώνονται σε αποζημιώσεις, εκτός της Ανθούπολης γιατί τα εκεί σπίτια είναι εκτός σχεδίου πόλεως…
Στα τέλη Νοεμβρίου 1955 η εμφάνιση νέων γεωτρύπανων στην περιοχή, οδηγεί στην πρώτη δυναμική και μαζική κινητοποίηση των κατοίκων που διαλύεται από την αστυνομία. Το ποτήρι της υπομονής ξεχειλίζει την άνοιξη του 1956 όταν στον μακρύ κατάλογο των σπιτιών που έχουν υποστεί καθολικές ρωγμές, προστίθενται άλλα τέσσερα που παθαίνουν καθίζηση. Είναι 10 το βράδυ της 14ης Μαΐου του ίδιου έτους, όταν οι καμπάνες του μικρού ναού της Αγίας Μαρίνας συνεχώς χτυπούν καλώντας τον κόσμο να συγκεντρωθεί και να διαμαρτυρηθεί, ενώ το ίδιο κάνουν και οι γυναίκες που φωνάζουν στους δρόμους.
Τις επόμενες ώρες στην περιοχή εκτυλίσσονται πολεμικές σκηνές που ουδέποτε έχει γνωρίσει η πρωτεύουσα σε ειρηνική περίοδο. Πάνω από 5.000 αγανακτισμένοι κάτοικοι της Ανθούπολης, πολιορκούν τις εγκαταστάσεις του λιγνιτωρυχείου. Λίγη ώρα μετά αιφνιδιάζουν τους φύλακες και πετώντας δυναμίτες και ποτισμένα με πετρέλαιο στουπιά πυρπολούν τις εγκαταστάσεις. Οι φλόγες που υψώνονται σε ύψος άνω των εκατό μέτρων είναι ορατές από τα περισσότερα σημεία της Αθήνας, ενώ αρχίζουν να χτυπούν και καμπάνες άλλων περιοχών.
Μετά τον αρχικό αιφνιδιασμό, και παρά το προχωρημένο της ώρας φτάνει ευσπευσμένα στην περιοχή πρωτοφανής αριθμός δυνάμεων Χωροφυλακής και Αστυνομίας Πόλεων από όλη την Αττική, ακόμα και με ιδιωτικά αυτοκίνητα, φορτηγά και λεωφορεία της γραμμής…Ενδεικτικό της σοβαρότητας της κατάστασης είναι ότι δίνουν το παρόν ο διευθυντής Αστυνομίας Αθηνών, και ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας. Συνολικά στη φλεγόμενη περιοχή βρίσκονται εκείνες τις δραματικές ώρες, 300 χωροφύλακες του Συντάγματος Μακρυγιάννη με πλήρη πολεμική εξάρτηση, 680 αστυνομικοί, άγνωστος αριθμός ασφαλιτών και τεθωρακισμένα της αστυνομίας, σε μια πρωτοφανή κινητοποίηση των δυνάμεων ασφαλείας.
Πρώτο στόχο της αστυνομίας αποτελεί η ασφάλεια των γραφείων της εταιρίας όπου φυλάσσονται μεγάλες ποσότητες εκρηκτικών υλών, και η απομάκρυνση των εξεγερμένων. Στις συγκρούσεις σώμα με σώμα που ακολουθούν, ρίχνονται πάνω από 500 σφαίρες στον αέρα, υπάρχουν τραυματίες, ενώ οι συγκεντρωμένοι καταφέρνουν να απομακρύνουν τις πυροσβεστικές αντλίες πετώντας πέτρες εναντίων τους, με αποτέλεσμα η φωτιά που καίει μέχρι τις 3 τα ξημερώματα, να αχρηστεύσει ολοσχερώς τις στοές του λιγνιτωρυχείου. Οι πάνω από 40 συλληφθέντες κατηγορούνται, μεταξύ άλλων, για “Εμπρησμό εκ προθέσεως, διέγερση του λαού εις στάσιν”.
Στις δίκες που ακολουθούν την επόμενη χρονιά υπεύθυνοι της επιχείρησης και διαδηλωτές καταδικάζονται σε φυλακίσεις τεσσάρων και πέντε μηνών αντίστοιχα με αναστολή, οι πληγέντες κάτοικοι παίρνουν κάποια ελάχιστα χρήματα για ψυχική οδύνη και όχι αποζημίωση για τις ζημιές στα σπίτια τους, αλλά μεγαλύτερη νίκη αποτελεί η δικαίωση των κατοίκων της Ανθούπολης :Το λιγνιτωρυχείο δεν λειτουργεί ποτέ και κλείνει οριστικά. Η ιστορία της εξέγερσης θα είχε αίσιο τέλος, αν οι συνέπειες της αυθαίρετης εξόρυξης δεν έφταναν μέχρι το σήμερα. Οι στοές υπάρχουν ακόμη κάτω από τα “σπλάχνα” της περιοχής, με αποτέλεσμα στους σεισμούς του 1981 και 1999 πολλά κτίρια της Ανθούπολης να υποστούν αδικαιολόγητα μεγάλες καταστροφές, ενώ δεν είναι τυχαίο ότι ο παρακείμενος σταθμός μετρό είναι ο μοναδικός που η ονομασία του δεν ταυτίζεται με την περιοχή που βρίσκεται…
Υ.Γ Πολλά στοιχεία αντλήθηκαν από τις πολύχρονες έρευνες του ιστορικού της περιοχής και σκηνοθέτη Νίκου Θεοδοσίου.
