Εμφύλιος για το όνομα! – ELEVSIS: Αλλάξτε το, όσο είναι νωρίς…

Κάθε άλλο παρά ο τίτλος ή το λογότυπο της Δημοτικής εταιρείας ELEUSIS 21 είναι υπεύθυνα που το εγχείρημα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, από το 2016 έως σήμερα, δεν μπόρεσε να σταθεί στα πόδια του! Έγκαιρα έχουμε επισημάνει ότι ο Δήμος ήταν και είναι παντελώς ανέτοιμος να υποστηρίξει διοικητικά και οργανωτικά ένα τέτοιο εγχείρημα που στηρίχθηκε σε μη πραγματικά δεδομένα. Πριν 7 περίπου μήνες τοποθετήθηκε νέος Καλλιτεχνικός Διευθυντής (σσ Μιχαήλ Μαρμαρινός) της σιωπηρής επιλογής του Υπουργείου Πολιτισμού, αφού προηγουμένως η φιλοξενία του τίτλου της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας πήρε παράταση ζωής μέχρι το έτος των επόμενων δημοτικών εκλογών, το 2023.

Κι ενώ η διαχείριση όλων των προβλημάτων (διοικητικών, οργανωτικών και – κυρίως – των υποδομών) παραμένει αλυσιτελής, ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής, με ηγεμονική έπαρση, θεώρησε ότι το σάλπισμα της επανεκκίνησης του τελματωμένου εγχειρήματος δεν πρέπει να περιοριστεί στο δικό του «νέο αφήγημα της Ελευσίνας» αλλά να προχωρήσει και «εκεί που δεν τον σπέρνουν»: να διακηρύξει σε συνέντευξη τύπου (01/02/2021) την αλλαγή της γραφής του διεθνώς καθιερωμένου ονόματος της Δημοτικής εταιρείας από ELEUSIS σε ELEVSIS  και μάλιστα να παρουσιάσει το νέο λογότυπο της εταιρείας με ενσωματωμένη την επιλογή του! Σχεδόν ταυτόχρονα θέλησε να το επιβάλει και ως επίσημη σήμανση της πόλης στο οδικό δίκτυο τοποθετώντας – διά της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου –  πινακίδες με τον χρωματικό διάκοσμο του εθνικού δικτύου και κιτς περιεχόμενο! Η έντονη διαδικτυακή αντίδραση των συμπολιτών οδήγησε στην αφαίρεση του επίμαχου μέρους των πινακίδων εντός 48-ώρου…

Με κηρυγματικό ύφος, λες και εκπαίδευε ηθοποιούς για το ρόλο τους, στις 10/2, ενώπιον του Δημοτικού Συμβουλίου, αντέτεινε έωλα επιχειρήματα: Ότι, λ.χ,  το λατινικό V αντικατέστησε το U για να υπενθυμίζει την συνύπαρξη του Άνω και Κάτω Κόσμου και ότι η επιλογή του δημιουργεί μια… παγκόσμια ηχητική ταυτότητα της Ελευσίνας! Αλήθεια ποια είναι η παγκόσμια ηχητική ταυτότητα του Παρισιού και του Λονδίνου; Αλήθεια ποιος του εκχώρησε την αρμοδιότητα για τον τρόπο αναγραφής του διεθνούς ονόματος της πόλης αλλά και για την ανάληψη πρωτοβουλίας για την καθιέρωση παγκόσμιας ηχητικής ταυτότητας για την πόλη; Αν ο Έλληνας ξενοδόχος της Αθήνας δεν καταλάβαινε τον Γερμανό τουρίστα, όταν του έλεγε ότι θέλει να πάει στην ΕLEUSIS, γιατί θα καταλάβαινε αν του έλεγε ELEVSIS; Kαι γιατί ο Έλληνας δημοσιογράφος καταφέρνει και πηγαίνει στην Φλωρεντία, ενώ οι Ιταλοί την λένε Φιρέντσε; Από που προκύπτει πως ο Αρχαιολόγος και μεγάλος Ανασκαφέας Δημ. Φίλιος μας υποδεικνύει – τάχατες –  πώς πρέπει να αναγράψουμε το διεθνές όνομα της πόλης επειδή σε ένα από τα βιβλία του, ο μεταφραστής από την Γαλλική στην Αγγλική, αναφέρει μία φορά την λέξη ELEVSIS στο εξώφυλλο και 100 φορές την λέξη ΕLEUSIS στο κυρίως κείμενο; Είναι δυνατόν ένας Καλλιτεχνικός Διευθυντής να αναζητεί δικαίωση της επιλογής του σε ένα τούβλο από παλαιό καμίνι της Ελευσίνας στο οποίο εκείνος διαβάζει το Υ του χαράγματος – με τα μέσα της εποχής – ΕΛΕΥΣΙΝΑ ως V παραβλέποντας ότι το Ν είναι αντεστραμμένο και το Α μοιάζει σαν Λ;  Είναι δυνατόν να αγνοεί ότι εδώ και μερικούς αιώνες το καθιερωμένο διεθνές όνομα της πόλης είναι ELEUSIS, αναγνωρίζεται σε όλη την υφήλιο και πάνω σε αυτό δομείται ένα brand που οφείλει να λάβει υπόψη του;     

Το πως θα αναγράφεται το όνομα της πόλης στις πινακίδες εισόδου και εξόδου της είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του Δημοτικού Συμβουλίου. Η Διοίκηση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αυθαιρετεί διπλά, όχι μόνο παραχαράσσοντας στο νέο λογότυπο της εταιρείας, το καθιερωμένο και στον τίτλο του θεσμού όνομα της πόλης (ΕLEUSIS), αλλά θέλοντας να το επιβάλλει και ως διεθνή ονομασία της πόλης! Λες και έχει επιλύσει τα φλέγοντα ζητήματα που βαραίνουν την οργάνωση, λειτουργία και τον σκοπό για τον οποίο συστήθηκε η εταιρεία, ώστε – καλλιτεχνική αδεία μάλιστα – να θέλει να διοικήσει και την πόλη.

Το πιο εξωφρενικό είναι πως η Διοίκηση του Δήμου, χωρίς γνώμη και γραμμή πλεύσης, τα ανέχεται αγόγγυστα όλα αυτά. Και τα δικαιολογεί μάλιστα!  Δεν είναι η πρώτη φορά που στον καλλιτεχνικό χώρο πληθωρικές προσωπικότητες, όπως ο κ. Μαρμαρινός, υποπίπτουν σε τραγικά σφάλματα τα οποία αρνούνται από υπέρμετρο εγωισμό να επανορθώσουν. Ιδίως όταν έχουν περιβληθεί το μανδύα του σωτήρα και του αναντικατάστατου. Κι όσο η κλεψύδρα του χρόνου αδειάζει, τόσο οι σωτήρες γίνονται πιο απαιτητικοί και ανεξέλεγκτοι. «Τι λέει αυτός μωρέ!» εκστόμισε για Δημοτικό Σύμβουλο της πλειοψηφίας η Διευθύνουσα Σύμβουλος της Πολιτιστικής στην συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου χωρίς ο Δήμαρχος να την βάλει στην θέση της. «Κυνόδοντες» αποφάσισε να ονοματοδοτήσει ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής τις εξοχές του εναπομείναντος αναγλύφου στα Λατομεία Ελευσίνας και «πλατφόρμα» την παραλιακή πλατεία δίπλα στον πρώην αναψυκτήριο. Αλήθεια, τι άλλο περιμένετε κ.κ Σύμβουλοι της πλειοψηφίας,  ώστε δια ανατάσεως της χειρός ή έστω δια της διπλωματικής οδού να διαμηνύσετε στον σωτήρα: «Αγαπημένε μας, άλλαξέ το, όσο είναι νωρίς!»;

Όσοι έχουν κάθε λόγο να υποβαθμίζουν το ατόπημα ως μια τάχατες ασήμαντη αλλαγή ενός γράμματος με ένα άλλο ή απαξιούν να ασχοληθούν με το θέμα, ας ρίξουν μια ματιά στα σχόλια στο διαδίκτυο, σε έναν  αυθόρμητο διάλογο που αναπτύχθηκε, μέσα από τον οποίο αναδεικνύεται η σημασία του καθιερωμένου διεθνούς ονόματος της πόλης αλλά και το ενδιαφέρον των συμπολιτών και όχι μόνο για το θέμα. Ενδεικτικά σταχυολογούμε από την επιστημονική τεκμηρίωση γλωσσολόγου συμπολίτισσας και ζητάμε την άμεση επαναφορά του ΕLEUSIS. Οι επισημάνσεις δικές μας:

Elefsis – Εleusis – Εlevsis

«Aν ο καημός μας είναι να λένε το όνομά μας σωστά στα πέρατα της οικουμένης η σωστότερη φωνητική μεταγραφή με βάση το διεθνές φωνητικό αλφάβητο θα ήταν [elefsina] ή [elefsis] μιας και μόνο με αυτή τη γραφή αποφεύγεις το σκόπελο του eu που για παράδειγμα στα ιταλικά διαβάζεται έου (Ελέουζις) ή στα γαλλικά ε κλειστό (Ελέζις) κλπ

Ωστόσο η μεταγραφή με eu αντί για ef [el-eu-sis αντί elefsis] προκρίνεται κατά την γνώμη μου όχι με φωνητικά αλλά με ιστορικό-σημασιολογικά κριτήρια, προκειμένου δηλαδή να διασωθεί και να μεταφερθεί το ετυμολογικό ίνδαλμα, η ταυτότητα και η ιστορική φυσιογνωμία της λέξης (σε βάρος είναι αλήθεια της φωνητικής απόδοσης).

Φανταστείτε λόγου χάρη στα ελληνικά να επιλέγαμε την γραφή Ελεφσίνα έναντι του Ελευσίνα: θα συσκοτιζόταν η σημασιολογική οικογένεια της λέξης, η συνάφεια της με το ρήμα ελεύθω, την λέξη έλευσις και ολόκληρο το ετυμολογικό πεδίο που συνδέεται με αυτήν, στερώντας από την γραπτή απεικόνιση της λέξης την έννοια της Ελευσίνας ως τόπου αφίξεως, περάσματος, ερχομού. Αντ’ αυτού η γραφή Ελεφσίνα θα παρέπεμπε ετυμολογικά – σημασιακά σε λέξεις που ανήκουν σε διαφορετική ετυμολογική οικογένεια όπως λ.χ ελέφαντας ή …κάτι σχετικό με τον ελέφαντα.

Με την απόδοση με eu μεταφέρεται στην λατινική γραφή η ελληνική ιστορική ορθογραφία της λέξης που φέρει το φορτίο της προέλευσής της και που είναι άλλωστε η επικρατούσα γραφή στις μεταφράσεις αρχαιοελληνικών κειμένων που αναφέρονται στην Αρχαία πόλη της Ελευσίνας.

Όσοι ξένοι έχουν στα διαβάσματά τους συναντήσει την πόλη της Ελευσίνας σε κλασικά κείμενα, σε μεταφράσεις του Αισχίνη, του Ανδοκίδη, του Δημοσθένη, Ευριπίδη, Ηρόδοτου κλπ γνωρίζουν ήδη τον δόκιμο όρο Eleusis και όχι Elefsis.

Το elevsís τώρα δεν αποδίδει φωνητικά ορθότερα από το elefsis την ελληνική λέξη ελευσίς. Το λατινικό V προέρχεται μεν από το ελληνικό Y και η γραφή ELEVSIS δεν είναι πρωτόφαντη, στο διεθνές φωνητικό αλφάβητο όμως το V ακούγεται Β, το δε συμφωνικό σύμπλεγμα -βσ σε ελληνικές λέξεις δεν απαντάται, χώρια που η ακολουθία ηχηρό β και σ κάνει το σ να ακούγεται ζ /ακούγεται δηλαδή μάλλον Ελεβζίs ).

Δεν ξέρω γιατί απορρίφθηκε το eleusis και επιλέχθηκε το elevsis και μάλιστα με την υποσημείωση “αρχαία πόλις”. Τη στιγμή μάλιστα που το ευ (καλό) της Ελευσίνας και το ΕU της ELEUSIS είχαν ως λογοπαίγνια χρησιμοποιηθεί κατά κόρον κι ήταν τρόπον τινά το σήμα κατατεθέν της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Θα ήθελα όμως να μάθω.

Να διευκρινίσω ότι προσωπικά δεν με πειράζει αν οι ξένοι γνωρίζουν την Ελευσίνα ως ελέουζις, ιλιουσισ ή ελεβζις κλπ, αρκεί να την γνωρίζουν και μάλιστα με θετικό πρόσημο. Φαντάζομαι ούτε τον παριζιάνο τον πειράζει που προφέρεται η πόλη του Παρίσι στην Ελλάδα ή Παρίτζι στην Ιταλία (και δεν προφέρεται Παγί παντού), ούτε θα απαιτούσαμε ποτέ από αυτόν να προφέρει την Ελλάδα Ελλάδα από τη στιγμή που στη γλώσσα του παγιώθηκε ως Grèce (χώρια που το δ δεν υπάρχει στα γαλλικά). Κι εμείς άλλωστε τους λέμε Γάλλους ενώ αυτοαποκαλούνται Φράγκοι. Αν πραγματικά το διακύβευμα είναι να μας αποκαλούν όπως αυτοαποκαλούμαστε τότε θα έπρεπε να γράφουμε ELEFSINA, για να λέμε τα σύκα – σύκα και την Ελευσίνα ELEFSINA. To elefsis ή elefsina με f θα είχε μια λογική μιας και αυτό είναι το σύγχρονο όνομα της πόλης.

Πρόκειται πάντως για μια πόλη που δεν εμφανίζεται στον χάρτη και στη διεθνή βιβλιογραφία και γραμματεία το 2021. Μέχρι σήμερα στη διεθνή βιβλιογραφία ήδη έχει κατοχυρωθεί το Eleusis και μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο αρκεί για του λόγου το αληθές. 1.810.000 χτυπήματα έχει το Eleusis έναντι 39.200 το elevsis, (στο δε Eleusis φυσικά πρώτη βγαίνει η Wikipedia, ενώ στο elevsis η καινούργια σελίδα της πολιτιστικής. Αλλά δεν μιλάμε μόνο για το Wikipedia.

Δειγματοληπτικά στην Εθνική βιβλιοθήκη της Γαλλίας, τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, στην Ψηφιακή βιβλιοθήκη Περσέας του Τμήματος Κλασσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Tufts – USA που αποτελεί με τις συλλογές της τη μεγαλύτερη πηγή για τη μελέτη του αρχαίου ελληνορωμαϊκού κόσμου και περιλαμβάνει μεταφρασμένο το corpus των αρχαιοελληνικών κειμένων, στα πλέον έγκριτα λεξικά όπως το Liddel Scott η πόλη μεταφράζεται Eleusis.

Η Ελευσίνα έχει υμνηθεί ως Eleusis στην ποίηση και την λογοτεχνία. Εκατοντάδες ποιήματα έχουν ως θέμα την Εleusis. Από τον Friedrich Schiller, τον Hegel και William Rufus Perkins, μέχρι τις αμερικανίδες Hilda Doolittle, την Ella Wheeler Wilcox, την Annie Adams Fields ή την Rosemary Dobson στην μακρινή Αυστραλία.

• Δεν πρέπει να μας απασχολεί πως μας αποκαλούν γιατί κάθε γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός και εντάσσει τις ξένες λέξεις, τα ονόματα, τα τοπωνύμια στο δικό της φθογγολογικό και κλητικό σύστημα. Θα ήταν παράλογο να μας επιβάλει το Λονδίνο να το αποκαλούμε Λό(ν)ντον, η Φλωρεντία Φιρέντσε ή το Παρίσι να το αποκαλούμε Παγί. Θα ήταν παράλογο να επιβάλλουμε εμείς στους Γάλλους ή τους Ιταλούς τον Ulisses να τον πουν Οδυσσέα (ούτως ή άλλως δ στην γλώσσα τους δεν υπάρχει, δεν θα μπορούσαν καν να το προφέρουν). Αντιστοίχως και το Ευρώπη είναι ελληνικό όνομα αλλά οι Γάλλοι την προφέρουν Europe ( Εγόπ) και οι Ιταλοί Europa (Εουρόπα). Η φωνητική εικόνα της Ευρώπης διαφέρει στις Ευρωπαϊκές χώρες αλλά για την ίδια Ευρώπη μιλάμε.

• Το ανάλογο θα ήταν οι Δελφοί να αποφασίσουν ξαφνικά αντί για delphes ή dephi να αλλάξουν το όνομά τους το κάνουν delvi (γιατί στα γερμανικά τους ακούγεται καλύτερα). Τότε κάποιος πρέπει να τους ενημερώσει ότι όλοι τους ξέρουν αλλιώς και ότι θα δημιουργηθεί σύγχυση μιας και όλοι –  και των Γερμανών συμπεριλαμβανομένων – θα νομίζουν ότι πρόκειται για άλλη πόλη. Πόσω μάλλον,  αν το Διεθνές πολιτιστικό κέντρο Δελφών αποφάσιζε από μόνο του να βγάλει τα ματάκια του να αλλάξει το λογότυπο, την ιστοσελίδα του κλπ σε delvi.

Η μορφή ΕΛΕVΣINA από το γνωστό τουβλάκι όπου το Υ φαίνεται ως V είναι ελληνική και απευθύνεται σε Έλληνες αναγνώστες. Ως εκ τούτου δεν τίθεται ζήτημα κάποιος να διαβάσει το V ως Β μιας και όλοι ξέρoυν πώς προφέρεται η Ελευσίνα. Επίσης η συνύπαρξη του Λ με το V (ανεστραμμένο Λ) οπτικά στον ελληνικό τύπο ΕΛΕVSINA δικαιολογεί την αναφορά στον Άνω και Κάτω κόσμο. To L με το V στον λατινικό τύπο ΕLEVSINA δεν έχει το ίδιο αποτέλεσμα.»