Πρωθυπουργοκεντρισμός και αρχηγοκεντρισμός: Δεν ήταν πάντα τα κόμματα μονολιθικά στην Ελλάδα
Ο Antonis Liakos αναλύει το φαινόμενο “Πρωθυπουργοκεντρισμός – αρχηγοκεντρισμός” που έχει κυριαρχήσει στο ελληνικό πολιτικό στερέωμα των τελευταίων χρόνων.
Δεν πάει άλλο, έτσι
Υπάρχει κάτι που δεν πάει καλά, συνολικά, με το τωρινά κομματικό μας σύστημα. Και επιμένω στη λέξη συνολικά. Ό,τι συμβαίνει στο ένα κόμμα, αμυντικά ή εξ αντανακλάσεως συμβαίνει και στα άλλα. Προφανώς παίρνω αφορμή από την υπόθεση Πολάκη, για να παρατηρήσω ότι σε άλλες χώρες, ή και παλιότερα στην Ελλάδα, στα κόμματα υπήρχε πολύ μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης και συνήθως η δεξιά τους δεν ήθελε να ακούσει τί έλεγε η αριστερά τους. Αλλά από τον καιρό του Ανδρέα Παπανδρέου και έπειτα, σταδιακά στα κόμματα επιβάλλεται πειθαρχία στρατώνα, ή μάλλον αρχίζουν να ΚΚΕδίζουν και να μην ανέχονται διαφοροποιήσεις.
Το αποκορύφωμα είναι όταν το ένα κόμμα απαιτεί από το άλλο να διαγράψει κάποιον βουλευτή ή στέλεχος, επειδή είπε τούτο ή το άλλο, ή επειδή συμπεριφέρθηκε έτσι ή αλλιώς. Αλλά το βλέπουμε αυτό στα κόμματα στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες; Σήμερα στην Βρετανία ο πρώην πρωθυπουργός, ο Μπόρις Τζόνσον, διαφωνεί με τον νυν για τη συμφωνία με την Ιρλανδία. Δεν είδα πουθενά το Εργατικό Κόμμα να ζητάει την αποπομπή του, ή να γίνεται σάλος με το ζήτημα αυτό, που για τα βρετανικά δεδομένα είναι μεγάλο (στην Ελλάδα θα λέγαμε «εθνικό ζήτημα»).
Στην Ελλάδα, η ατμόσφαιρα στρατώνα δεν υπάρχει σε ένα αλλά σε όλα τα κόμματα και ενισχύεται μέσω του κομματικού ανταγωνισμού. Οι βουλευτές έχουν μετατραπεί σε στρατιώτες. Δεν ήταν πάντοτε έτσι στην ελληνική Βουλή. Και διαφοροποιήσεις στις γνώμες υφίστατο, ακόμη και στις ψηφοφορίες, χωρίς τα κόμματα να διαλύονται. Άλλωστε κόμμα δεν σήμαινε πάντοτε μονολιθισμός, αλλά συμφωνία σε γενικές τάσεις και προοπτικές, επιτρέποντας διαφοροποιήσεις.
Τα κόμματα έμοιαζαν με κοίτη ποταμού στην οποία συγκλίνουν πολλά ρυάκια τα οποία άλλοτε ενώνονται και άλλοτε χωρίζουν, αλλά ρέουν προς την ίδια κατεύθυνση. Τώρα, ακόμη κι αν τους παρακολουθεί ο αρχηγός τους βουλευτές του (Βλ. Χατζηδάκης και Άδωνις), ακόμη κι αν τους μαστιγώνει, το αποδέχονται γιατί από αυτόν αντλούν την κοινοβουλευτική τους ύπαρξη.
Πρωθυπουργοκεντρισμός
Η στρατωνοποίηση των κομμάτων πάει χέρι χέρι με την κομματικό αρχηγισμό ο οποίος φαίνεται αναγκαίος στο σύγχρονο πρωθυπουργικοκεντρικό σύστημα. Ο πρωθυπουργός σήμερα στην Ελλάδα είναι παντοδύναμος. Η χώρα δεν διαθέτει ένα πάγιο εκλογικό σύστημα, συνταγματικά κατοχυρωμένο, με αποτέλεσμα να κόβεται και να ράβεται κατά τους εκλογικούς υπολογισμούς. Ούτε η θητεία της Βουλής είναι καθορισμένη για 4 χρόνια, και η ημερομηνία των εκλογών εξαρτάται και πάλι από τις εκλογικές προοπτικές. Σε αυτά να προσθέσουμε ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι αδύναμος, παρατηρητής των εξελίξεων και ευγνώμων στον πρωθυπουργό που τον έχει αναδείξει στο αξίωμα.
Το πρωθυπουργικοκεντρικό στοιχείο αναπαράγεται και στην αντιπολίτευση, μείζονα και ελάσσονα, με τον αρχηγοκεντρισμό.
Αν όχι όλες, νομίζω ότι οι σημαντικότερες δυσλειτουργίες του πολιτικού συστήματος και η συγκρουσιακότητα που εκλύει προέρχεται από το γεγονός ότι το ανταγωνιστικό στοιχείο -απαραίτητο στη δημοκρατία- δρα χωρίς μηχανισμούς που μειώνουν την ένταση και χαλαρώνουν την κατάσταση πολέμου και πόλωσης που βρίσκονται τα κόμματα. Το σύστημα δεν έχει αμορτισέρ.
Δεν βγαίνει έτσι. Δεν ξέρω πώς, δεν ξέρω ποιοι θα πάρουν την πρωτοβουλία, αλλά δεν βγαίνει έτσι. Βρισκόμαστε σε μια πόλωση που πόρρω απέχει από τα πραγματικά προβλήματα και τις πολυκρίσεις που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία σήμερα.
