Ναζισμός, φασισμός και επιστήμη

Προς τιμήν όλων όσων εργάσθηκαν για την ήττα του ναζισμού και του φασισμού στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

του Δημήτρη Σταυρίδη *

Ξαναδιαβάζοντας έπειτα από χρόνια το πολύ καλό βιβλίο των TONY HEY & PATRICK WALTERS “Το κβαντικό σύμπαν” (εκδόσεις “ΚΑΤΟΠΤΡΟ” – 1990) έπεσα επάνω στις σύντομες παρουσιάσεις των επιστημόνων που διαμόρφωσαν τη φυσική του 20ου αιώνα και που οι εργασίες τους κάλυψαν τις έννοιες της Σχετικότητας και της Κβαντομηχανικής. Το εντυπωσιακό του πράγματος έχει να κάνει με το πόσο πολλοί από αυτούς εργάζονταν στη Γερμανία την περίοδο της ανόδου του ναζισμού και έφυγαν ή εξαναγκάσθηκαν να φύγουν (για τις ΗΠΑ και για τις άλλες χώρες που πολέμησαν τις δυνάμεις του Άξονα) λίγο πριν ή λίγο μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Από την παράθεση των ονομάτων τους  και μόνο μπορεί κανείς να εκτιμήσει το “διανοητικό στράγγισμα’ που υπέστησαν η ναζιστική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία και την τεράστια συμβολή της ελεύθερα σκεπτόμενης επιστημονικής διανόησης στο να γείρει η πλάστιγγα αποφασιστικά υπέρ των Συμμάχων.

Έπειτα από έρευνα στο διαδίκτυο και σε σχετική βιβλιογραφία, παραθέτω απλώς ορισμένους από τους γίγαντες αυτούς της σκέψης:

Albert Einstein  (Ulm Γερμανίας 1879 – Princeton, New Jersey 1955).

Γερμανός εβραϊκής καταγωγής, ο θεμελιωτής της Θεωρίας της Σχετικότητας, από πολλούς θεωρείται ο σημαντικότερος επιστήμονας του 20ού αιώνα. Νόμπελ Φυσικής το 1921.

Τον Απρίλιο του 1933 η νέα κυβέρνηση της Γερμανίας ψηφίζει νόμο, που απαγόρευε στους Εβραίους το να καταλαμβάνουν δημόσια αξιώματα, συμπεριλαμβανομένων των ακαδημαϊκών θέσεων. Ο Αϊνστάιν μένει άνεργος. Μεταναστεύει στις ΗΠΑ, τον Οκτώβριο του 1933, όπου και του προσφέρεται μια θέση στο Πανεπιστήμιο του Princeton. Δύο χρόνια αργότερα, ο Αϊνστάιν κάνει αίτηση για την αμερικανική υπηκοότητα, που τελικά του απονέμεται το έτος 1940.

Erwin Schrödinger (1887 Βιέννη – 1961 Βιέννη)

Αυστριακός θεωρητικός φυσικός, μαθηματικός και καθηγητής Πανεπιστημίου, διατύπωσε τη βασική εξίσωση της κβαντικής μηχανικής που φέρει το όνομα του. Νόμπελ Φυσικής το 1933, από κοινού με τον Paul Dirac.

Το 1927 ο Σρέντινγκερ μετακόμισε στο Βερολίνο. Όταν το 1933 στην εξουσία ανέβηκε το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Χίτλερ, ο Σρέντινγκερ  έφυγε για την Αγγλία. Μετά από πολλές περιπέτειες έγινε Διευθυντής της Σχολής Θεωρητικής Φυσικής στο Ίδρυμα Ανωτάτων Σπουδών, στο Δουβλίνο της  Ιρλανδίας. Πήρε την ιρλανδική υπηκοότητα το 1948.

 

Max Born (1882 Breslau – 1970 Göttingen Γερμανίας)

Γερμανός εβραϊκής καταγωγής, θεωρητικός φυσικός, μαθηματικός και καθηγητής Πανεπιστημίου, θεμελιωτής της πιθανοκρατικής ερμηνείας της κβαντικής μηχανικής. Διατύπωσε τη  καθιερωμένη σήμερα ερμηνεία της κυματοσυνάρτησης ως συνάρτησης πυκνότητας πιθανότητας στην εξίσωση  Schrödinger. Νόμπελ Φυσικής το 1954.

Τον Ιανουάριο του 1933 το Ναζιστικό Κόμμα ανέβηκε στην εξουσία στη Γερμανία. Το Μάιο ο Μπορν ήταν ένας από τους 6 Εβραίους καθηγητές του Πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν, που τέθηκαν σε διαθεσιμότητα. Φεύγει για την Αγγλία, όπου τελικά το 1936 αναλαμβάνει την έδρα Φυσικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου.

Hans Bethe (1906 Strasburg, μέρος τότε της Γερμανίας – 2005 Ithaca, New York)

Γερμανός εβραϊκής καταγωγής, θεωρητικός και πυρηνικός φυσικός, αστρονόμος και καθηγητής Πανεπιστημίου, με  μεγάλη  συνεισφορά στους τομείς της αστροφυσικής, της κβαντικής ηλεκτροδυναμικής και της φυσικής στερεάς κατάστασης. Επικεφαλής του Θεωρητικού Τμήματος του μυστικού εργαστηρίου του Λος Άλαμος στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Manhattan Project), όπου αναπτύχθηκαν οι πρώτες ατομικές βόμβες. Νόμπελ Φυσικής το 1967.

Το 1932 αναλαμβάνει θέση βοηθού καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Tübingen. Το 1933 λόγω της εβραϊκής του καταγωγής απολύεται. Εγκαταλείπει τη Γερμανία και έπειτα από μικρή  παραμονή στην Αγγλία καταλήγει στις ΗΠΑ, όπου προσλαμβάνεται από το πανεπιστήμιο του Cornell, στο οποίο παρέμεινε ως καθηγητής  στο μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του. Το 1941 παίρνει την αμερικανική υπηκοότητα.

Lise Meitner (1878 Βιέννη – 1968 Cambridge Αγγλίας)

Η εβραϊκής καταγωγής “γερμανίδα Μαντάμ Κιουρί” σύμφωνα με τα λόγια του Albert Einstein, που μαζί με τους Otto Hahn και Fritz Strassman υπήρξαν οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν ότι ο πυρήνας του ουρανίου  είναι δυνατόν να διασπαστεί όταν “βομβαρδιστεί” με νετρόνια. Για το επίτευγμα αυτό ο  Otto Hahn τιμήθηκε το 1944 με το Βραβείο Νόμπελ Χημείας, ενώ η  Meitner παραγκωνίστηκε από την επιτροπή απονομής του Βραβείου.

Το 1926 η Meitner έγινε η πρώτη γυναίκα στη Γερμανία που ανέλαβε την έδρα Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Το 1938 ύστερα από την προσάρτηση της Αυστρίας από τη ναζιστική Γερμανία, όλοι οι Αυστριακοί θεωρούνταν πλέον πολίτες της. Η Meitner καταφεύγει στη Στοκχόλμη, στο εργαστήριο του Manne Siegbahn, νομπελίστα Φυσικής του 1924. Το 1949 παίρνει τη σουηδική υπηκοότητα.

Otto Stern (1888 Zory, Βασίλειο της Πρωσίας  της Γερμανικής Αυτοκρατορίας – 1969 California)

Πρωσογερμανός πειραματικός φυσικός, χημικός και καθηγητής Πανεπιστημίου, συνέβαλε στην ανακάλυψη της κβάντωσης του spin το 1922 και στην απόδειξη της σωματιδιακής φύσης των ατόμων και των μορίων. Συνέβαλε επίσης μεταξύ άλλων στην ανακάλυψη της μαγνητικής ροπής των πρωτονίων. Νόμπελ Φυσικής το 1943.

Το 1921 έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ρόστοκ, από το οποίο έφυγε το 1923 για να εργαστεί στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου. Μετά την παραίτηση του από το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου το 1933, λόγω της αναρρίχησης στην εξουσία των Ναζί, έφυγε για τις ΗΠΑ, όπου έγινε  καθηγητής φυσικής  στο  Ινστιτούτο Carnegie,  ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και έλαβε την αμερικανική υπηκοότητα.

Dennis Gabor (1900 Βουδαπέστη – 1979 Λονδίνο)

Ούγγρος  εβραϊκής καταγωγής, ηλεκτρολόγος μηχανικός, φυσικός και καθηγητής Πανεπιστημίου, ερευνητής και εφευρέτης, γνωστός και ως ο δημιουργός της ολογραφίας. Νόμπελ Φυσικής το 1971.

Το 1933 έφυγε από τη ναζιστική Γερμανία εξαιτίας της εβραϊκής του καταγωγής και πήγε    στην Αγγλία, για να εργασθεί στο τμήμα ανάπτυξης της Εταιρείας Thomson-Houston. Το 1948 εκλέχθηκε καθηγητής Εφαρμοσμένης Φυσικής στο Imperial College στο Λονδίνο και έλαβε την βρεττανική υπηκοότητα.

Hermann Weyl (1885 Elmshorn Γερμανία – 1955 Ζυρίχη)

Γερμανός θεωρητικός φυσικός, μαθηματικός, φιλόσοφος και καθηγητής Πανεπιστημίου, με μεγάλη συνεισφορά στη διαφορική γεωμετρία και στη θεωρία των αριθμών, εισηγητής μερικών από τις ιδέες των σύγχρονων θεωριών “βαθμίδας”.

Το 1933 στο απόγειο της σταδιοδρομίας του παραιτείται από την έδρα του στο Πανεπιστήμιο του Göttingen, γιατί η σύζυγός του ήταν εβραϊκής καταγωγής. Έφυγε για τις ΗΠΑ, όπου του προσφέρθηκε μία θέση στο Institute for Advanced Study στο Princeton, όπου και παρέμεινε μέχρι τη συνταξιοδότηση του.

Enrico Fermi (1901 Ρώμη – 1954 Σικάγο)

Ιταλός  θεωρητικός και πυρηνικός φυσικός και καθηγητής Πανεπιστημίου, με εξαιρετικά σπουδαίο έργο τόσο στη θεωρητική, όσο και στην πειραματική φυσική. Σε συνεργασία με άλλους επιστήμονες κατόρθωσε να δημιουργήσει στις ΗΠΑ το 1942 τον πρώτο πυρηνικό αντιδραστήρα. Νόμπελ Φυσικής το 1938.

Με την απόκτηση του βραβείου Νόμπελ το 1938 και λόγω των νέων φυλετικών νόμων και της εβραϊκής καταγωγής της συζύγου του, έφυγε από τη φασιστική Ιταλία για τις ΗΠΑ. Εκεί εργάσθηκε σε όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο Manhattan Project και συνέβαλε αποφασιστικά στην επιτυχία του πυρηνικού προγράμματος των Αμερικανών. Το 1944 πήρε την αμερικανική υπηκοότητα.

Σκεφθείτε τί θα μπορούσε να είχε συμβεί αν όλοι αυτοί οι γίγαντες είχαν θέσει (θεληματικά ή εξαναγκασμένοι) τις τεράστιες διανοητικές τους ικανότητες στην υπηρεσία των Ναζί! Μας πιάνει σύγκρυο μόνο που το αναφέρουμε!

* Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, μέλος της ΕΠ των “Πολιτών σε Δράση”