Ιερές ελιές στον Διομήδειο Κήπο

Για τον πρωινό περίπατο σήμερα, βρέθηκα πάλι στον Βοτανικό κήπο Διομήδους και το περιαστικό δάσος του όρους Αιγάλεω πάνω απ΄αυτόν. Περίπατος ιδιαίτερα απολαυστικός αφού σήμερα μοσχοβολούσε ο κήπος και το δάσος ολόκληρο, από το νωπό ακόμη χώμα λόγω της χθεσινής βροχής. Βροχή που ξέπλυνε και δρόσισε τα δέντρα του βουνού. Καθώς αρχίζω να ανηφορίζω στο βουνό και απομακρύνομαι από το κήπο και τους επισκέπτες του, οι θόρυβοι της πόλης απομακρύνονται σχεδόν εξαφανίζονται και μετά από λίγο ακούγονται μόνο τα βήματα μου στο χωμάτινο δρόμο. Σταγόνες νερού που είχαν σταθεί στις πευκοβελόνες αλλά και τα φύλλα των υπόλοιπων δένδρων λαμπύριζαν στο φως του ήλιου, σαν θησαυρός του δάσους. Κάνοντας μια διαδρομή σχεδόν 6,5 χιλιομέτρων σε μια ώρα περίπου, με αυτές τις εικόνες, τις μυρωδιές και τα ακούσματα επιστρέφω στον κήπο.

Μετά από κάμποσο καιρό, κάνω μια σύντομη βόλτα στο τμήμα του κήπου με τα ιστορικά φυτά. Εδώ θα συναντήσω το κώνειο, το νάρθηκα, τον κρίνο, τη λυγαριά, την πικροδάφνη, το δενδρολίβανο και τη ματζουράνα, τη συκιά και την αγριελιά. Στον κήπο υπάρχει αγριελιά με γενετικό υλικό τουλάχιστον 2.500 χρόνων από την ελιά του Πλάτωνα. Επίσης υπάρχει ένα τουλάχιστον Υπεραιωνόβιο ελαιόδεντρο ηλικίας 900 ετών, προσφορά της ΕΡΓΟΣΕ Α.Ε στο Βοτανικό κήπο Διομήδους, στο πλαίσιο περιβαλλοντικής δράσης για την διάσωση ελαιόδεντρων από περιοχές που απαλλοτριώνονται κατά την κατασκευή της νέας σιδηροδρομικής γραμμής Κορίνθου – Πατρών. Το Υπεραιωνόβιο ελαιόδεντρο προέρχεται από το χωριό Ελαιώνας στην περιοχή της Αιγιαλείας και μεταφυτεύτηκε εδώ το 2015.

Η ελιά αποτελεί ιερό δέντρο από τα αρχαία χρόνια και βρισκόταν υπό την προστασία της θεάς Αθηνάς. Όπως μας θυμίζει ο αρχαίος μύθος, στον αγώνα μεταξύ του Ποσειδώνα και της Αθηνάς για την ανάδειξη του προστάτη των Αθηνών, αγώνας που έγινε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, νικήτρια βγήκε η Αθηνά δωρίζοντας στους Αθηναίους την πρώτη ελιά του κόσμου, που φύτρωσε εκεί όπου χτύπησε το δόρυ της.

Το δέντρο αυτό ήταν χρήσιμο για τη διατροφή, το φωτισμό, τη θέρμανση, την υγεία και τον καλλωπισμό των Αθηναίων. Από τότε τα ελαιόδεντρα γύρω από την Αθήνα έγιναν ιερά. Αλίμονο σ’ όποιον τολμούσε να τις πειράξει, αφού η τιμωρία ήταν ο εξοστρακισμός ή θάνατος.

Λόγω του σημαντικού ρόλου που έπαιξε η ελιά ανά τους αιώνες στην καθημερινότητα των λαών της Μεσογείου και ειδικότερα στην Ελλάδα, τα κλαδιά, ο καρπός αλλά και το ελαιόλαδο, ο «χυμός» του ελαιόδεντρου, έχουν συμβολικό χαρακτήρα και κατέχουν τιμητική θέση σε διάφορες δραστηριότητες της ζωής των κατοίκων της περιοχής.
Πηγές αναφέρουν ότι οι έξι πρώτες Ολυμπιάδες είχαν ως έπαθλο ένα μήλο. Μετά καθιερώθηκε ως έπαθλο των Ολυμπίων ο κότινος, το στεφάνι από κλαδί της ιερής αγριελιάς που είχε βλαστήσει έξω από το ναό του Δία στην Ολυμπία.

Στην περιοχή του Ελαιώνα στην Αθήνα επί της Ιεράς Οδού, μεταξύ των αριθμών 89-91, υπήρχε μια ελιά που σύμφωνα με κάποιο αστικό μύθο ήταν η Ελιά του Πλάτωνα. Φυσικά την θυμάμαι από τα παιδικά μου χρόνια, αφού εκεί έκανε στάση το λεωφορείο της γραμμής Προύσης – Αβέρωφ. Δυστυχώς δεν υπάρχει πια. Σύμφωνα με την ιστορική παράδοση της Αθήνας και τους θρύλους, η εν λόγω ελιά αποτελούσε ιδιοκτησία του Αθηναίου φιλοσόφου Πλάτωνα, αποτελώντας ζωντανό μνημείο της εποχής του, στη σκιά του οποίου ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος δίδασκε του μαθητές του κατά τον 5ο π. Χ. αιώνα. Η ελιά αυτή λέγεται ότι ήταν μια από τις 12 ελιές της Ακαδημίας που αντιστοιχούσαν στις δώδεκα πύλες της κι από τις οποίες δημιουργήθηκε ο περίφημος Ελαιώνας των Αθηνών, που έδωσε και το όνομά του στην περιοχή. Αυτά τα δώδεκα ελαιόδεντρα ήταν, σύμφωνα με το μύθο, κλώνοι της Ιερής Ελιάς που έκανε δώρο η θεά Αθηνά στην πόλη.

Το γηραιό δέντρο βρισκόταν όρθιο εκεί μέχρι το 1978, οπότε ένα λεωφορείο έπεσε επάνω του με αποτέλεσμα να το σπάσει. Ο κορμός του, τότε μεταφέρθηκε και βρίσκεται μέχρι σήμερα σε ειδική προθήκη στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στη θέση που υψωνόταν η ελιά, παρέμεινε η τεράστια ρίζα της, που πέταξε καινούρια βλαστάρια.

Ιστορική πηγή που να απέδιδε αυτή την ελιά στον Πλάτωνα δεν υφίσταται, επικράτησε όμως η ονομασία της, από την ομώνυμη επιγραφή καφενείου απέναντι από αυτήν και δίπλα στην στάση των λεωφορείων. Παλαιότερα τους λίγους καρπούς της ελιάς αυτής συνέλεγαν οι γύρω καταστηματάρχες και τις πρόσφεραν στους πελάτες τους ως “ελιές του Πλάτωνα”. Κάποιος μάλιστα από αυτούς, σύμφωνα με διηγήσεις παροικούντων, επιμελούμενος τη συλλογή τους και τοποθέτησή τους σε βαζάκια με καλλιτεχνική συσκευασία, τις έστελνε σε διάφορους φίλους του στο εξωτερικό με συνοδευτικά ενθουσιώδη γράμματα περί της προέλευσής τους. Μάλιστα είχε ζητήσει από τον ακαδημαϊκό Δ. Καμπούρογλου και τον τότε καθηγητή της βοτανικής στην Αθήνα να του χορηγήσουν σχετικές βεβαιώσεις ως πιστοποιήσεις περί της προέλευσης αυτών. Βέβαια οι παραπάνω δεν χορήγησαν τέτοιες βεβαιώσεις και ο επίδοξος επιχειρηματίας κέρδισε μόνο τα θερμά συγχαρητήρια γράμματα πολλών φιλελλήνων του εξωτερικού αντί “τα σακούλια με τα δολάρια” που περίμενε.