ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΠΡΩΤΗ ΣΕΛΙΔΑ
“Γονείς – ελικόπτερα”: Στο σχολείο με επιθετική διάθεση
Εισαγωγικό κείμενο και μετάφραση του Δημήτρη Τσουκάλη
Ένα φαινόμενο που παίρνει διαστάσεις στην Εκπαίδευση είναι οι γονείς που έρχονται στο σχολείο με επιθετική ακόμα και πολεμική διάθεση. Δεν εμπιστεύονται και αμφισβητούν το σχολείο σε κάθε του πτυχή. Σχεδόν σε καθημερινή βάση έρχονται σε προστριβές με το σχολείο για άπειρα σημαντικά ή και απολύτως ασήμαντα θέματα. Είναι συνήθως γονείς ανώτερης μόρφωσης, υπερπροστατευτικοί, με απόλυτες απόψεις για την εκπαίδευση και την ανατροφή των παιδιών. Απαιτούν από το σχολείο να προσαρμοστεί στις δικές τους αντιλήψεις και επιθυμίες, τις οποίες θεωρούν αδιαπραγμάτευτες.
Είναι οι γονείς που…
Κάποιους απ` αυτούς τους γονείς θα τους συναντήσει κανείς, στα διαλείμματα, ανελλιπώς στα κάγκελα του σχολείου για να φέρουν «κάτι» (στο υπέρβαρο συνήθως) παιδί τους, που όμως «δεν τρώει τίποτε».
Όταν ψιχαλίζει έρχονται να δουν αν βγήκαν τα παιδιά στην αυλή στο διάλειμμα και αρρωστήσουν.
Όταν τα παιδιά πηγαίνουν στο θέατρο κουβαλούν μαζί τους το κινητό (που γνωρίζουν ότι απαγορεύεται). Θέλουν να ξέρουν πού βρίσκονται τα παιδιά, «μη συμβεί κάτι».
Στην τσάντα τους κουβαλούν προμήθειες που θα έφταναν να ταΐσουν τουλάχιστον δυο παιδιά για μια ολόκληρη μέρα. Και… για να μη ζηλεύουν κουβαλούν μαζί τους χρήματα (από πέντε μέχρι και δέκα ευρώ στις εποχές της κρίσης) «να πάρουν κάτι από το κυλικείο».
Ανησυχούν για τους βαθμούς. Για τους σημαιοφόρους. Για το ποια δασκάλα θα πάρει την τάξη του χρόνου. Για το αν θα τελειώσουν την ύλη (της δευτέρας δημοτικού)! Για τις πολλές ή λίγες εργασίες που τους βάζει η δασκάλα. Και οπωσδήποτε για το bullying. To παιδί τους είναι πάντοτε θύμα. Ποτέ θύτης. Αν όλοι λένε το αντίθετο, τότε απλά αυτό έχει στοχοποιηθεί.
Η σύγχρονη οικογένεια
Τα παιδιά αυτών των γονιών, συνήθως, αντιμετωπίζουν προβλήματα προσαρμογής και συνύπαρξης στο σχολικό περιβάλλον. Έχουν δυσκολίες να σεβαστούν τους κανόνες του σχολείου και δημιουργούν διαρκώς προβλήματα με τους συμμαθητές τους, αλλά και τους εκπαιδευτικούς.
Ο άκρατος ατομικισμός, η πίστη στο «δικό μου παιδί που αδικείται» γιατί είναι ξεχωριστό και δεν το καταλαβαίνει κανείς, η ανασφάλεια για το μέλλον, η αμφισβήτηση κάθε δημόσιου και συλλογικού αγαθού (που είναι διεφθαρμένο, αντιπαραγωγικό και άδικο, όπως η θηριώδης προπαγάνδα διαλαλεί) είναι κάποιοι από τους παράγοντες.
Πολλοί ακόμη παράγοντες, όπως η ηλικία αυτών των γονιών (συνήθως είναι γονείς μεγαλύτερης ηλικίας) και ο αριθμός παιδιών στην οικογένεια παίζουν ρόλο. Επίσης είναι εντυπωσιακό ότι μεγαλύτερα προβλήματα δημιουργούνται στα σχολεία σε οικονομικά πιο εύρωστες απ` ότι σε πιο φτωχές και υποβαθμισμένες συνοικίες, όπου τα και τα πραγματικά προβλήματα είναι και πιο έντονα.
Το φαινόμενο αυτό έλαβε ανεξέλεγκτες διαστάσεις μετά την ψήφιση του νόμου που έθετε σε αργία τους εκπαιδευτικούς ακόμα και με την κατάθεση μήνυσης εναντίον τους. Δεκάδες ήταν οι περιπτώσεις εκπαιδευτικών, σε ολόκληρη τη χώρα, που βίωσαν έναν πραγματικό εφιάλτη, συχνά με αστήρικτες και αστείες κατηγορίες.
Τοξικό κλίμα στα σχολεία
Αυτή όμως η κατάσταση δεν ταλαιπώρησε μόνο κάποιους δασκάλους. Δημιούργησε ένα τοξικό κλίμα στα σχολεία. Οι εκπαιδευτικοί ένιωθαν -και ακόμα νιώθουν- ότι είναι ευάλωτοι και απροστάτευτοι μπροστά σε παράλογες απαιτήσεις και επιθετικές συμπεριφορές μερίδας γονέων.
Από την πλευρά της διοίκησης, ακόμα και κραυγαλέα παράλογες καταγγελίες, ακολουθούσαν την τυπική διαδικασία της διερεύνησης, «δικαιώνοντας», έστω και πρόσκαιρα, αυτού του τύπου τη συμπεριφορά.
Αυτή η αντιμετώπιση ενθάρρυνε ακόμα περισσότερο τη γιγάντωση του φαινομένου. Τελευταίο κρούσμα η καταγγελία σε σχολείο της Κρήτης, που οδήγησε 24 από τους 25 εκπαιδευτικούς του σχολείου να ζητήσουν απόσπαση από το σχολείο.
Κανείς λογικός άνθρωπος δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι το σύνολο των εκπαιδευτικών οποιουδήποτε σχολείου, από μια κακώς εννοούμενη συναδελφική αλληλεγγύη, θα κάλυπταν συναδέλφους με απαράδεκτη συμπεριφορά. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα, ίσως το σοβαρότερο, που δυσχεραίνουν την εκπαιδευτική διαδικασία είναι η, χωρίς σοβαρή αιτία, απαξιωτική και επιθετική συμπεριφορά μερίδας γονέων.
Η εκπαιδευτική διαδικασία καθίσταται προβληματική
Κανείς βέβαια δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι το σχολείο είναι ένας χώρος απαλλαγμένος από προβλήματα, όπου όλα λειτουργούν ιδανικά ή ότι και οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν ευθύνες, κι αυτοί εξάλλου μέρος αυτής της κοινωνίας είναι, αλλά αυτή η κατάσταση ελάχιστα είχε να κάνει με πραγματικά προβλήματα.
Όπως θα διαβάσετε στη συνέντευξη που μεταφράζουμε το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό (παρότι στην Ελλάδα της γενικευμένης κρίσης εξελίσσεται διαρκώς και παίρνει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά), τα ίδια πάνω κάτω φαινόμενα με παρεμφερείς ή και πανομοιότυπες αιτίες εμφανίζονται και σε άλλες χώρες.
Με μια ουσιώδη διαφορά. Στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες αναγνωρίζεται ως παθολογικό κοινωνικό φαινόμενο. Στην Ελλάδα αυτή η συμπεριφορά υπερπροστατευτικών γονέων επαινείται ως υπεύθυνη στάση απέναντι στην ανευθυνότητα δημοσίων λειτουργών.
Ο κραυγαλέος λαϊκισμός των Μ.Μ.Ε. και τα συμφέροντα απαξίωσης της δημόσιας εκπαίδευσης κάνουν καλά τη δουλειά τους.
Η συνέντευξη που δημοσιεύουμε πιο κάτω είναι από τη γερμανική εφημερίδα “Lausitzer Rundschau”.
Αφορμή για τη συνέντευξη ήταν η κυκλοφορία του βιβλίου του εκπαιδευτικού Γιόζεφ Κράους με τίτλο «Γονείς- ελικόπτερα», στο οποίο αναλύει το φαινόμενο των υπερπροστατευτικών γονέων και τις επιπτώσεις από τη συμπεριφορά τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά και στην ανάπτυξη των ίδιων των παιδιών τους. Το βιβλίο αυτό έγινε μπεστ σέλερ στη Γερμανία (το βιβλίο βρίσκεται σε διαδικασία έκδοσης και στα κινέζικα) και ο Γιόζεφ Κράους καλείται συχνά από διάφορους φορείς και δίνει διαλέξεις στη Γερμανία, αλλά και σε άλλες γερμανόφωνες χώρες, αναλύοντας το φαινόμενο.
“Helikopter – Eltern – Schluss mit Förderwahn* und Verwöhnung”
“ΓΟΝΕΙΣ – ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ – Τέλος με την υπερπροστατευτικότητα και την αντιμετώπιση ων παιδιών ως αλόγων κούρσας”
Ποιοι είναι «οι γονείς-ελικόπτερα»;
Είναι γονείς οι οποίοι σαν ιπτάμενα ραντάρ υπερίπτανται κάθε στιγμή πάνω από τα παιδιά τους και είναι έτοιμοι να επέμβουν για να τα «σώσουν». Συνήθως σηκώνουν πολλή σκόνη και η εμφάνισή τους γίνεται πάντα με θόρυβο. Μεταξύ αυτών των γονιών μπορεί κανείς να διακρίνει τα «ελικόπτερα διάσωσης», «τα ελικόπτερα άμεσης επέμβασης» και «τα ελικόπτερα μεταφοράς». Τους συναντά κανείς στα νηπιαγωγεία, στα σχολεία, στους συλλόγους και τα ιατρεία.
Δεν υπήρχαν πάντα τέτοιοι γονείς ή είναι φαινόμενο του καιρού μας; Μεμονωμένες περιπτώσεις υπήρχαν και πριν. Υπάρχει όμως σημαντική αύξηση στη Δύση, όπως και στην Ασία. Πριν από μερικά χρόνια οι «γονείς – ελικόπτερα» ανήκαν στην ανώτερη τάξη. Κατά τη γνώμη μου τους συναντά κανείς πια και στη μεσαία τάξη. Κατά τις εκτιμήσεις μου οι «γονείς – ελικόπτερα», όπως και άλλες ακραίες περιπτώσεις γονέων, όπως γονείς που παραμελούν τα παιδιά τους, είναι περίπου το ένα τρίτο των γονιών. Ευτυχώς τα δύο τρίτα των γονιών είναι συνεργάσιμοι, κανονικοί, φυσιολογικοί άνθρωποι.
Σε τι οφείλεται η αύξηση του αριθμού των «γονιών -ελικόπτερα»;
Ένας λόγος είναι ότι αυξάνεται ο αριθμός των οικογενειών με ένα παιδί. Επίσης το γεγονός ότι πολλοί πλέον γίνονται γονείς σε μεγαλύτερη ηλικία. Στη Γερμανία αυξάνεται ο αριθμός των οικογενειών με ένα παιδί. Επίσης υπάρχει κι ένα άλλο κρίσιμο στοιχείο. Αυτό είναι ότι πολλοί γίνονται γονείς σε όλο και μεγαλύτερη ηλικία. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία γονείς είναι πολύ «προγραμματισμένοι», με λιγότερο αυθορμητισμό και μικρότερη ενσυναίσθηση.
Επίσης παρατηρείται μια όλο και μεγαλύτερη ψυχολογικοποίηση της ανατροφής των παιδιών. Αυτό οφείλεται σε μια πραγματική πλημμυρίδα της λεγόμενης “βιομηχανίας συμβουλευτικής”, μέσω του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου.
Μέσα σ` όλα αυτά πρέπει να προσθέσουμε και το φόβο που προκαλείται από τις έρευνες που «διαπιστώνουν» ότι οι Γερμανοί μαθητές υστερούν σε σχέση με τους συνομηλίκους τους παγκόσμια και ότι αν δεν φοιτήσουν στο ανώτερο σχολείο (Gymnasium) και δεν κάνουν το Abitur (απολυτήριες εξετάσεις που εξασφαλίζουν τη φοίτηση στα πανεπιστήμια) δεν έχουν καμιά ελπίδα στον παγκόσμιο ανταγωνισμό.
Ποια είναι η εξέλιξη των παιδιών αυτών των γονέων; Τα παιδιά αυτά, ενώ αναπτύσσουν έντονες φιλοδοξίες, από την άλλη δυσκολεύονται να αναλάβουν ευθύνες. Δυσκολεύονται στην πραγματικότητα να ενηλικιωθούν και περνάνε μια παρατεταμένη εφηβεία. Δεν αποκτούν πραγματική αυτονομία από τους γονείς. Όπως καταλαβαίνετε, αυτά τα παιδιά γίνονται στη συνέχεια και προβληματικοί σύζυγοι.
Τα σημερινά παιδιά είναι διαφορετικά από τα παιδιά των προηγούμενων γενεών;
Η υπερπροστατευτική παιδαγωγική έχει κάνει τα παιδιά διαφορετικά. Η ακτίνα δράσης των σημερινών δεκάχρονων παιδιών από τα δύο με τρία χιλιόμετρα, που ήταν παλιότερα, έχει περιοριστεί στα 200 με 300 μέτρα (Σημ: Στις ελληνικές πόλεις μάλλον έχει μηδενιστεί.). Πολλά παιδιά που υπερπροστατεύονται δεν τους επιτρέπεται, για παράδειγμα, να σκαρφαλώσουν σε ένα δέντρο και μεταφέρονται με το αυτοκίνητο μέχρι την πόρτα του σχολείου. Έτσι δεν μαθαίνουν μόνα τους να διαχειρίζονται τους κινδύνους.
Το τηλεοπτικό στερέωμα, από την άλλη, τρομοκρατεί ότι παντού υπάρχουν κίνδυνοι και ότι το κακό καραδοκεί. Οι στατιστικές, βέβαια, δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. Για παράδειγμα ο αριθμός των νεκρών από τροχαία από τη δεκαετία του 1970 έχει μειωθεί κατά 80%. (Ακόμα και η περίπτωση της παιδικής κακοποίησης οι έρευνες δείχνουν ότι κατά 90% συμβαίνουν στο στενό οικογενειακό περιβάλλον κι όχι έξω από αυτό, αναφέρει ο Γιόζεφ Κράους σε άλλη συνέντευξη του στην εφημερίδα Die Welt.)
Εκτός από γονείς, υπάρχουν και παππούδες -ελικόπτερα;
Όπου συμμετέχω σε ημερίδες με θέμα τους «γονείς – ελικόπτερα» έρχονται και πολλοί παππούδες. Μερικοί όντως κακομαθαίνουν τα εγγόνια τους. Υπάρχουν όμως και πολλοί παππούδες με τους οποίους μιλάω, που αντιμετωπίζουν με έντονο σκεπτικισμό την ανατροφή των σημερινών παιδιών.
Ποιος είναι ο αντίλογος στους «γονείς- ελικόπτερα»;
Κατά την άποψή μου η ανατροφή των παιδιών είναι μια υπόθεση που έχει κάποια όρια στον προγραμματισμό. Πρέπει να βρίσκει κανείς τη χρυσή τομή μεταξύ του «καθοδηγώ» και του «αφήνω να αναπτυχθεί». Οι γονείς δεν πρέπει από φόβο ότι θα χάσουν την αγάπη των παιδιών τους να αφήνουν τα παιδιά να κάνουν ό,τι θέλουν. Θα πρέπει να αφήσουμε τα παιδιά να παίρνουν πρωτοβουλίες, ακόμα κι αν αποτύχουν θα μάθουν να διαχειρίζονται την απογοήτευση και την αποτυχία τους. Πρέπει να τα εμπιστευτούμε γιατί έτσι θα αποχτήσουν αυτοεκτίμηση, θα γίνουν υπεύθυνα και θα εξελίσσονται με εμπιστοσύνη στον εαυτό τους.
Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το χιούμορ παίζει σημαντικό ρόλο στην ανατροφή των παιδιών. Το χιούμορ ακτινοβολεί ζεστασιά, δημιουργικότητα και καλοσύνη. Δίνει μια ευκαιρία τις ανεπάρκειες και τις δυσκολίες μας να τις αντιμετωπίζουμε πιο ψύχραιμα.
Είναι η περίπτωση των «γονιών- ελικόπτερα» θεραπεύσιμη;
Σε ένα πρώτο στάδιο, όσο υπάρχει ακόμα η ευελιξία και η δυνατότητα να αλλάζει κανείς, μπορεί αυτό να συμβεί. Κι όταν συμβεί, σε πολλές περιπτώσεις έχει και σαν αποτέλεσμα οι γονείς αυτοί να θέλουν να αποχτήσουν περισσότερα παιδιά.
*Η έκφραση Förderwahn σημαίνει τη μανία να φορτώνονται τα παιδιά με δραστηριότητες.
Ο Γιόσεφ Κράους είναι πρόεδρος συνδικάτου εκπαιδευτικών της Γερμανίας (Deutsche Lehrerverband), διευθυντής Λυκείου και ψυχολόγος.
Σημ: 1. Πάνω στο ίδιο θέμα έχει ενδιαφέρον η επιστολή που έστειλε στην εφημερίδα “Stuttgarter Zeitung” ο διευθυντής του Δημοτικού σχολείου της πόλης Bad Cannstatt, Ράλφ Χέρμαν, διαμαρτυρόμενος για τη συμπεριφορά των γονιών του σχολείου. Γράφει χαρακτηριστικά: «Καθημερινά πολλοί γονείς φέρνουν τα παιδιά τους στο σχολείο με το αυτοκίνητο μέχρι την είσοδο του σχολείου, όπου παρκάρουν παράνομα παρεμποδίζοντας την ασφαλή είσοδο των μαθητών. Στη συνέχεια ξεφορτώνουν τσάντες και παιδιά και τα ακολουθούν κουβαλώντας τις τσάντες μέσα στις τάξεις όπου και περιμένουν να βγάλουν τα μπουφάν των παιδιών και να τα κρεμάσουν στις κρεμάστρες. Με την ευκαιρία ψάχνουν και τους εκπαιδευτικούς για να ρωτήσουν διάφορα πράγματα. Η κατάσταση, γράφει ο διευθυντής, είναι απίστευτη και απαράδεκτη.»
2. Η έκφραση «γονείς- ελικόπτερα» “Helikopter-Eltern” προέρχεται από την Αμερική, όπου επίσης το φαινόμενο έχει, από χρόνια, πάρει διαστάσεις. (Ο συγγραφέας επιλέγει αντί της γερμανικής λέξης Hubschrauber την ελληνική λέξη Helikopter για τον τίτλο του βιβλίου. Η ελληνική λέξη εμπεριέχει περισσότερες έννοιες από τη γερμανική που αποδίδει περισσότερο το συγκεκριμένο μεταφορικό μέσο.)
