Το “φαινόμενο του Πυγμαλίωνα” στην ανατροφή των παιδιών – Οι αυτοεκπληρούμενες προφητείες γονέων και δασκάλων
Μια διάσημη μελέτη σχετικά με τις αυτοεκπληρούμενες προφητείες που επιβάλλονται από άλλους είναι το “φαινόμενο του Πυγμαλίωνα” *. Οι Rosenthal και Jacobsen (1968) διεξήγαγαν ένα πείραμα για να διαπιστώσουν αν η επίδοση των μαθητών επηρεάζεται από τις προσδοκίες των καθηγητών τους.
Οι Rosenthal και Jacobsen έδωσαν σε παιδιά δημοτικού σχολείου ένα τεστ IQ και στη συνέχεια ενημέρωσαν τους δασκάλους τους ποια παιδιά θα ήταν μέτρια (ομάδα ελέγχου) και ποια θα ήταν εξαιρετικά θα επέδειχναν δηλαδή ξεχωριστές δυνατότητες για πνευματική ανάπτυξη (πειραματική ομάδα). Διαπίστωσαν ότι οι δάσκαλοι δεν περίμεναν πολλά από τα μέτρια παιδιά και έδιναν όλη τους την προσοχή στα υπόλοιπα. Οι δάσκαλοι δημιούργησαν ένα πιο ευχάριστο περιβάλλον για τα εξαιρετικά παιδιά, τους έδιναν περισσότερο χρόνο και προσοχή, τους ζητούσαν συχνότερα απαντήσεις και τους έδιναν πιο λεπτομερή ανατροφοδότηση όταν έκαναν κάτι λάθος.
Ωστόσο, άγνωστο στους καθηγητές, οι μαθητές αυτοί επιλέχθηκαν τυχαία και μπορεί να πληρούσαν ή να μην πληρούσαν το κριτήριο των δυνατοτήτων για πνευματική ανάπτυξη. Μετά από οκτώ μήνες, επέστρεψαν και εξέτασαν εκ νέου τη νοημοσύνη των παιδιών.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι βαθμολογίες IQ των «εξαιρετικών παιδιών» (πειραματική ομάδα) είχαν αυξηθεί σημαντικά υψηλότερα από τον μέσο όρο των μαθητών (ομάδα ελέγχου), παρόλο που επιλέχθηκαν τυχαία. Τα μέλη της πειραματικής ομάδας κέρδισαν κατά μέσο όρο δύο μονάδες IQ στη λεκτική ικανότητα, επτά μονάδες στη λογική και τέσσερις μονάδες στο συνολικό IQ.
Τα ευρήματα αυτά έχουν επίσης εκτεταμένες επιπτώσεις. Μπορούν να έχουν θετικές επιπτώσεις στους ανθρώπους πέρα από την τάξη, αλλά και αρνητικές. Είναι σημαντικό για τους γονείς να κατανοήσουν το φαινόμενο και πώς επηρεάζει την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών τους.
Εάν οι γονείς επιλέξουν να αντιμετωπίζουν τα παιδιά τους ως έξυπνα, ταλαντούχα, ανεξάρτητα ανθρώπινα όντα, σύμφωνα με το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα, είναι πιο πιθανό τα παιδιά να εσωτερικεύσουν αυτές τις συμπεριφορές και να ενεργήσουν ανάλογα. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, αν ένας γονέας θεωρεί το παιδί του ανίκανο, μη ευφυές ή αδύναμο, το άτομο αυτό πιθανότατα θα υποβαθμίσει τον εαυτό του επιβεβαιώνοντας τις προσδοκίες των γονέων του. Τότε παρατηρείται το φαινόμενο Golem το οποίο αποτελεί την αρνητική έκφανση της αυτοεκπληρούμενης προφητείας η οποία προκαλείται από τους άλλους.
Οι γονείς θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι αλληλεπιδρώντας με τα παιδιά τους μπορούν εύκολα να τους μεταφέρουν τις προσδοκίες τους. Η ανάπτυξη στρατηγικών για την προστασία από προκαταλήψεις στις προσδοκίες αυτές είναι ένα ουσιαστικό βήμα προς τον μετριασμό του φαινομένου Golem. Από την άλλη πλευρά, τα ίδια τα παιδιά θα πρέπει να εκπαιδευτούν ώστε να αναπτύξουν την επίγνωσή τους για το πώς οι προσδοκίες των ατόμων που τα εποπτεύουν (δάσκαλοι, προπονητές κλπ) μπορεί να διαμορφώνουν τη συμπεριφορά τους.
………………….
* Ο Πυγμαλίωνας ήταν ένας μυθικός βασιλιάς της Κύπρου, σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου και γλύπτης. Ο Πυγμαλίωνας κάποτε έφτιαξε μια πολύ όμορφη -τέλεια- γυναίκα από ελεφαντόδοντο, την οποία στη συνέχεια ερωτεύτηκε. Η αγάπη και η λατρεία του για το δημιούργημά του ήταν τόσο μεγάλες που του συμπεριφερόταν σαν να ήταν ζωντανή γυναίκα. Βλέποντας η Θεά Αφροδίτη το πάθος του για το άψυχο άγαλμα, τον λυπήθηκε και μεταμόρφωσε το έργο τέχνης του Πυγμαλίωνα σε ζωντανή γυναίκα. Το όνομα που της έδωσε ο βασιλιάς ήταν Γαλάτεια. Ο Πυγμαλίωνας την παντρεύτηκε και μαζί της απέκτησε μία κόρη που την ονόμασε Πάφο.
Το 1912 ο Ιρλανδός συγγραφέας και φιλόσοφος Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, βασιζόμενος σε αυτόν τον μύθο, περιγράφει τον δικό του «Πυγμαλίωνα» (Pygmalion), που έγινε και θεατρικό έργο: ένας καθηγητής Φωνητικής, ο Χίγκινς, στοιχηματίζει ότι θα μπορέσει με τη διδασκαλία του να μεταμορφώσει ένα αμόρφωτο κορίτσι, την Ελίζα, που ζει πουλώντας λουλούδια στον δρόμο, σε κυρία της αριστοκρατίας. Μετά από επίπονες προσπάθειες, που επικεντρώνονται περισσότερο στο να τη μάθει να μιλάει σωστά, ο καθηγητής μένει έκπληκτος από το τελικό δημιούργημά του και θέλει να την παντρευτεί. Το 1956 ο «Πυγμαλίωνας» του Σω γίνεται μιούζικαλ που γνωρίζει μεγάλη επιτυχία με τον τίτλο «Ωραία μου κυρία».
Διαχρονικά το πρότυπο του Πυγμαλίωνα αναφέρεται στον άντρα που θέλει να διαπλάσει τη γυναίκα σύμφωνα με τα δικά του πρότυπα και στην ουσία να γίνει ο δημιουργός της από την αρχή.
