“Το Παλατάκι είναι έργο – κόσμημα του Τσίλλερ, αναμορφωτή της νεοκλασικής Αθήνας”
Ο ΜΙΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΙΑΔΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΥΡΓΟ «ΠΑΛΑΤΑΚΙ» ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Ο ΕΡΝΕΣΤΟΣ ΤΣΙΛΛΕΡ (Ernst Ziller 1837-1923), ο αρχιτέκτονας από την Δρέσδη, γόνος παραδοσιακής οικογένειας αρχιτεκτόνων (οικοδόμοι για την εποχή), πατέρας παππούς, αδέλφια, είναι ο εμπνευστής του πύργου «ΠΑΛΑΤΑΚΙ» στην πόλη μας, το Χαϊδάρι.
Είναι αυτός που με τον ερχομό του στην Αθήνα τον χειμώνα του 1861, ως βοηθός του μεγάλου αρχιτέκτονα και δασκάλου του ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΧΑΝΣΕΝ (Th. Von Hansen), σε ηλικία μόλις 24 ετών, ασχολείται αμέσως με την μελέτη και επίβλεψη έργων του Χάνσεν, όπως η Σιναία ΑΚΑΔΗΜΙΑ, η ΒΑΛΛΙΑΝΕΙΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ κ.ά. σπουδαία οικοδομήματα, που σήμερα κοσμούν το κέντρο της.
Η Αθήνα τότε, είχε την τύχη όχι μόνο να φιλοξενήσει έναν από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες της εποχής για 63 ολόκληρα χρόνια, αλλά θα τολμούσαμε να πούμε να διαμορφωθεί μέσα από τα έργα του Τσίλλερ και να αναδειχθεί ως πρωτεύουσα της νεοσύστατης ελεύθερης Ελλάδας.
Ο Γερμανός στην καταγωγή Τσίλλερ κατάφερε με την πολυτάλαντη φυσιογνωμία του και την ακούραστη θέλησή του να δημιουργήσει πάνω από πεντακόσια έργα – κοσμήματα όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας (Σύρο, Αίγιο, Βίλια, Μυτιλήνη, Πειραιάς, Πάτρα, Πύργος, κλπ). Μελέτησε και υλοποίησε κτίρια δημόσιου χαρακτήρα (Αγορές, θέατρα, εκκλησίες, ηρώα) αλλά ασχολήθηκε και με ιδιωτικά κτίρια κατοικίες, επαύλεις, εξοχικά, βίλες των πλουσίων της εποχής εκείνης που συνέρρεαν στην μικρή πληθυσμιακά τότε Αθήνα των ολίγων δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων.
Ανάμεσα στα έργα του που αφορούν ιδιωτικές μελέτες και κατασκευές κατατάσσεται και το δικό μας, μοναδικό στη Δυτική Αθήνα δείγμα της εποχής, το «ΠΑΛΑΤΑΚΙ».
Όπως δημοσιεύτηκε στον ημερήσιο τύπο (ΝΕΑ, 21/12/2006) στα πλαίσια του αφιερώματος για το λεύκωμα της καθηγήτριας του Πολυτεχνείου Μάρως Καρδαμίτση-Αδάμη «Ερνστ Τσίλερ, Η τέχνη του κλασσικού» από τις εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ το έργο του Τσίλλερ γενικά δεν έχει ταυτοποιηθεί και σιγά σιγά κατά την δήλωση της συγγραφέως “ένα μεγάλο μέρος του έργου του – όσο δεν κατεδαφίστηκε παραμένει άγνωστο και δεν έχει καταγραφεί ακόμα”. Έτσι σε αυτή την αέναη προσπάθεια της για έρευνα σε βάθος του έργου Τσίλλερ σε συνεργασία με τον διευθυντή της Δημοτικής Πινακοθήκης του Radebeul (το Radebeul είναι οικισμός θέρετρο ενσωματωμένο στην Δρέσδη κτισμένο στη λογική της Κηφισιάς του 1880 γεμάτο με επαύλεις – έργα των αδελφών Τσίλλερ) και την ιστορικό τέχνης Karin Gerhardt, και μετά από την μελέτη των αρχείων της Εθνικής Πινακοθήκης και του Μουσείου Μπενάκη συμπεριλαμβάνει το «ΠΑΛΑΤΑΚΙ» στα άγνωστα μέχρι σήμερα έργα του Τσίλλερ.
Το γεγονός αυτό το στηρίζει, εκτός από την τεχνοτροπία και την αρχιτεκτονική δομή του πύργου και στο ότι ο Νικόλαος Θών, ιδιοκτήτης του κτήματος «Χαϊδάρι» (από 1895 μέχρι 1914), ήταν πελάτης του Τσίλλερ που είχε αναλάβει να φτιάξει το σπίτι του γνωστή ως «Έπαυλη ΘΩΝ» στους Αμπελόκηπους στην γωνία Λ. Αλεξάνδρας και Κηφισίας (σήμερα κτίριο Βωβού, με την επίμαχη γνωστή περιπέτεια).
Η αρχιτεκτονική ταυτότητα όμως του πύργου στους χαϊδαριώτικους κύκλους ήταν γνωστή από το υπό έκδοση βιβλίο που από τα φοιτητικά μου χρόνια ασχολούμαι με το «ΠΑΛΑΤΑΚΙ» (διπλωματική μου εργασία). Χρόνια τώρα αναφέρω και δημοσιοποιώ την άποψή μου ότι το «ΠΑΛΑΤΑΚΙ» είναι ΕΡΓΟ ΤΣΙΛΛΕΡ και όχι έργο του Στ. Κλεάνθη ή του γάλλου αρχιτέκτονα Μπουλανζέ (Boulanger) ή του Α. Πάλλη, ή άλλων αρχιτεκτόνων της εποχής. Δυστυχώς ακόμη και στο σχετικά πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο από τον Δήμο Χαϊδαρίου για την ιστορία του Χαϊδαρίου, αγνοήθηκε η τεκμηριωμένη άποψη μου και περιορίστηκε μόνο σε όλες τις άλλες εκδοχές του εμπνευστή του πύργου πλην της μοναδικής πλέον κατάληξης του “μίτου της Αριάδνης”. Έτσι σε ένα τόσο σημαντικό εγχειρίδιο για την πόλη μας δεν αποδίδεται ούτε σαν πιθανότητα η πατρότητα του πύργου «ΠΑΛΑΤΑΚΙ» στον αναμορφωτή και δημιουργό της νεοκλασικής Αθήνας ΕΡΝΕΣΤΟ ΤΣΙΛΛΕΡ.
Είναι αυτό τόσο σημαντικό;
Κατά την άποψή μου είναι. Γιατί σήμερα που γίνεται προσπάθεια να ταυτοποιηθούν τα έργα του σπουδαίου αυτού αρχιτέκτονα τόσο στην Αθήνα όσο και σε άλλες πόλεις, είναι σημαντικό για την πόλη μας να έχει ένα έργο κόσμημα ΤΣΙΛΛΕΡ.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το «ΠΑΛΑΤΑΚΙ» και ο περιβάλλων χώρος του εκτός από την ιστορία του την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης (Μάχη Χαϊδαρίου με ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ – ΦΑΒΙΕΡΟ), έχει το πλεονέκτημα να έχει φιλοξενήσει τους μεγαλύτερους ιδρυτές της νεοελληνικής ζωγραφικής, γλυπτικής και άλλων τεχνών όπως:
• ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΥΖΗΣ – 4 εποχές (παραγγελία Νικ. Νάζου 1865), που πρόσφατα αποκαλύφθηκαν, συντηρήθηκαν, αποκαταστάθηκαν στην «ισόγαια κάμαρα» των ξενώνων του πύργου.
• ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΛΥΤΡΑΣ – αγιογραφίες ΑΗ ΓΙΩΡΓΗ, εν πολλοίς άγνωστες μέχρι σήμερα, ασυντήρητες και μη αξιοποιήσιμες (παραγγελία Ν. ΝΑΖΟΥ προ του 1865).
• ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΘΕΝΗΣ – τουλάχιστον 8 πίνακες ελαιογραφίες με θέματα από το Χαϊδάρι και τον πύργο (παραγγελία ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΠΑΛΗΟΥ για την διακόσμηση της έπαυλης).
• ΑΓΝΩΣΤΟΥ γλύπτη – προτομές ΦΑΒΙΕΡΟΥ και ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΕΥΝΑΡΔΟΥ (παραγγελίες Ν. ΘΩΝ, περί το 1900)
• Θ. ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΣ – τα τέσσερα θαυμαστά σιντριβάνια που κοσμούσαν την έπαυλη και σήμερα βρίσκονται σε πλατείες της Αθήνας (ίσως παραγγελίες Ν. ΘΩΝ, περί το 1900)
Είναι ευτυχές το γεγονός ότι οι εκάστοτε ιδιοκτήτες του κτήματος «ΧΑΪΔΑΡΙ» μαζί με το «ΠΑΛΑΤΑΚΙ» ήταν φιλότεχνοι και ζήτησαν ο καθένας στην εποχή του από την ελίτ των καλλιτεχνών της χώρας να βάλλει το πετραδάκι του σ΄ αυτόν τον τόπο, που εμείς σήμερα ζούμε και έχουμε χρέος να διαφυλάξουμε και να προστατεύσουμε.
