Το θέμα “κάμερες στις γειτονιές” αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ υποστηρικτών του μέτρου, που επικαλούνται την ασφάλεια, και αντιτιθέμενων, που ζητούν προστασία της ιδιωτικότητας.
Η πρώτη πλευρά επικαλείται εφαρμογές όπως του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης. Στο κλίμα αυτό το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη έχει θέσει σαν προτεραιότητα σχετικά με την ασφάλεια των πολιτών την τοποθέτηση καμερών σε όλη την Περιφέρεια Αττικής για «τροχαία ζητήματα όσο και την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας». Μπορούν όμως να κάνουν το ίδιο και οι Δήμοιμε κάμερες σε χώρους της επιλογής τους και με ποιες προϋποθέσεις;
Το ζήτημα αναδείχτηκε με ένταση εδώ και δύο χρόνια στον Δήμο Αθηναίων, μεταξύ των δύο τότε υποψηφίων δημάρχων Κώστα Μπακογιάννη και Χάρη Δούκα, οπότε και αποτέλεσε πεδίο αντιπαράθεσης το πλάνο εγκατάστασης καμερών ασφαλείας στον δημόσιο χώρο.
Είναι αρμοδιότητα των δήμων οι κάμερες στις γειτονιές;
«Αυτό είναι από κάθε άποψη ανέφικτο», απαντά με βεβαιότητα ο νομικός Βασίλης Σωτηρόπουλος στο oneman.gr. «Δεν έχει αρμοδιότητα ο δήμος να εγκαταστήσει κάμερες σε δημόσιους και κοινόχρηστους χώρους». Από τη διάκριση των εξουσιών –η οποία συνταγματικά ορίζεται με το άρθρο 26– γνωρίζουμε ότι «η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από την κυβέρνηση και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, όχι τους δήμους».
Η δυνατότητα επιτήρησης ενός οποιουδήποτε δήμου αρχίζει και τελειώνει στις υποδομές που έχει υπό την αρμοδιότητά του, όπως εξηγεί: το δημαρχείο, τα δημοτικά ιατρεία, τα δημοτικά γυμναστήρια κοκ. Στα δημοτικά ακίνητα, δηλαδή.
Και αυτό γιατί ο δήμος φέρει αρμοδιότητα μόνο για την προστασία της δικής του περιουσίας, της ασφάλειας του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολεί, όπως και των πολιτών που χρησιμοποιούν τις συγκεκριμένες υποδομές. Οποιαδήποτε παραπάνω πρωτοβουλία είναι καταχρηστική και είναι βέβαιο ότι θα οδηγηθεί σε νομικό αδιέξοδο.
Ένα παράδειγμα από την ιστορία της Αθήνας;
«Το 1998, η δημαρχία Αβραμόπουλου σκόπευε να προχωρήσει σε εφαρμογή συστήματος ηλεκτρονικά ελεγχόμενης στάθμευσης (προτού ακόμη περάσει η αρμοδιότητα αυτή στη δημοτική αστυνομία) και τελικά ακυρώθηκε το σχέδιο από 1943/1998το ΣτΕ ως αντισυνταγματικό (1943/1998)». Το ίδιο προβλέπει ο δικηγόρος να συμβεί σε περίπτωση κάποια δημαρχία προχωρήσει στο σχέδιο εγκατάστασης καμερών στον δημόσιο χώρο αυτοβούλως, ζημιώνοντας τα δημόσια ταμεία με τα κόστη των εποπτικών συστημάτων.
Κάμερες στις γειτονιές και GDPR
Ο Βασίλης Σωτηρόπουλος είναι ο δικηγόρος στον οποίον είχε ανατεθεί –κατόπιν διαγωνισμού– το 2018 όλη η διαδικασία συμμόρφωσης του Δ. Αθηναίων στις νέες διατάξεις του GDPR. «Σύμφωνα με τη νομοθεσία για τα Προσωπικά Δικαιώματα, δεν έχεις το δικαίωμα να λάβεις μέτρα συλλογής προσωπικών δεδομένων, εάν πρότερα δεν έχει εκπονηθεί εκτίμηση αντικτύπου (άρθρο 35 παρ. 1 του ΓΚΠΔ). Προτού τοποθετήσεις τις κάμερες, δηλαδή, πρέπει πρώτα να εξεταστούν διεξοδικά τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των φυσικών προσώπων που βάλλονται, τον βαθμό αναγκαιότητας κοκ».
Η γενική αρχή είναι ότι «εάν δεν υπάρχει ηπιότερο μέτρο, κάτι το οποίο να μην περιλαμβάνει συλλογή προσωπικών δεδομένων, τότε μόνο δικαιολογείται η εγκατάσταση συστήματος καταγραφής». Με άλλα λόγια, οι κάμερες είναι η ύστατη λύση, εφόσον έχουν εξαντληθεί όλες οι υπόλοιπες. Και σε περίπτωση που αποβεί άκαρπη ή αβέβαιη η εκτίμηση αντικτύπου, «είσαι υποχρεωμένος να προχωρήσεις σε διαβούλευση για το ζήτημα της προστασίας προσωπικών δεδομένων».
Εκτός ωραρίου λειτουργίας δημόσιων χώρων
Το 2009, η δημαρχία Κακλαμάνη, με τον ίδιο ακριβώς στόχο και το ίδιο επιχείρημα –την πρόβλεψη της παραβατικότητας μέσω συστημάτων καταγραφής–, αποφασίζει να εφαρμόσει πιλοτικά ένα πρόγραμμα επιτήρησης σε παιδικές χαρές («σκοπός είναι η προστασία των εγκαταστάσεων και των παιδιών»). Πρόκειται για ακίνητα που βρίσκονται στην αρμοδιότητα του δήμου, οπότε εκ πρώτης όψεως έχει το νόμιμο δικαίωμα, στο όνομα της προστασίας της περιουσίας του και των πολιτών που τη χρησιμοποιούν.
Ωστόσο, η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων αποφάνθηκε ότι «η λειτουργία κλειστών κυκλωμάτων τηλεόρασης στις παιδικές χαρές του Δήμου Αθηναίων όταν αυτές λειτουργούν και είναι προσβάσιμες στο κοινό δεν επιτρέπεται». Το μέτρο επετράπη τελικά πιλοτικά, σε δέκα παιδικές χαρές και για έναν χρόνο, αποκλειστικά εκτός ωραρίου. Και έπειτα, δεν ανανεώθηκε, καθότι υπήρχε η δέσμευση εκ μέρους του δήμου «να υποβάλει στην Αρχή συγκριτική μελέτη για την αποτελεσματικότητα και την αναλογικότητα του συστήματος μετά την πάροδο της δοκιμαστικής λειτουργίας».
Ανάλογα άδοξο τέλος μπήκε σε πρωτοβουλία του Δήμου Παλλήνης να εγκαταστήσει συστήματα βιντεοεπιτήρησης στις σχολικές μονάδες και στις παιδικές χαρές του. η Αρχή εξέτασε αυτεπάγγελτα την απόφαση και την έκρινε παράνομη.
Πόσο μάλλον σήμερα, που έχουμε περάσει στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης και εγείρονται διεθνώς ερωτήματα για τα δεδομένα που συλλέγονται απ’ τα εργαλεία επιτήρησης.
«Σε κάθε περίπτωση, είναι κομβικό το λογισμικό με το οποίο θα είναι εξοπλισμένες οι (οποιεσδήποτε) κάμερες επιτήρησης σε δημόσιο χώρο: υπάρχει στις μέρες μας, ας πούμε, το ενδεχόμενο κατάρτισης προφίλ μέσω του οποίου συλλέγονται big data από το πλήθος και με τη βοήθεια της ΤΝ δημιουργείται αυτοματοποιημένα φάκελος αρχείου για κάθε άτομο ξεχωριστά».
