Η λατρεία της Κίρκης στο όρος Αιγάλεω
Του Τάσου Λύτρα
…«ενταύθα δε και αι Φαρμακούσσαι, δύο νησία ών εν τω μείζονι Κίρκης τάφος δείκνυται», Στράβων Γεωγραφικών Θ΄ 13.
Το παραπάνω χωρίο του Στράβωνα, απ’ όσο γνωρίζω, δεν έχει τύχει ιδιαίτερης μελέτης. Ο Στράβων, αφού αναφέρει την Ελευσίνα, το Θριάσιο πεδίο, το ακρωτήριο Αμφιάλη και τον πορθμό της Σαλαμίνας, παραθέτει και το χωρίο για τα νησιά Φαρμακούσσες από τα οποία στο μεγαλύτερο του έδειξαν τον τάφο της Κίρκης.
Φαρμακούσσες είναι η αρχαία ονομασία των νήσων Κυράδων που σχηματίζονται εκεί που η ράχη του βουνού Σκαραμαγκά (μιάς από τις κορυφές του όρους Αιγάλεω) χάνεται στον ελευσινιακό κόλπο. Οι νησίδες αυτές περιλαμβάνονται σήμερα στις εγκαταστάσεις του ελληνικού ναυτικού.
Η Κίρκη είναι γνωστή από την Οδύσσεια ως μάγισσα που βασίλευε στο νησί Αιαία και μεταμόρφωσε τους συντρόφους του Οδυσσέα σε χοίρους. Δεν ήταν όμως μόνον αυτό. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Κίρκη ήταν θεότητα, κόρη του Ήλιου και της Ωκεανίδας Περσηίδας, αδελφή του Αιήτη, βασιληά της Κολχίδας, πατέρα της Μήδειας και της Πασιφάης, γυναίκας του βασιληά Μίνωα. Θεά “ωριοπλέξουδη και πολυφάρμακο” την χαρακτηρίζει ο Ομηρος και ο Απολλόδωρος «έμπυρο ούσα φαρμάκων». Με τα βότανά της είχε την ικανότητα να μεταμορφώνει τους εχθρούς της σε ζώα αλλά και να εξημερώνει τα άγρια θηρία (λέοντες και λύκους), σε σημείο που να υποδέχονται τους ξένους κουνώντας την ουρά τους.
Επρόκειτο για προελληνική χθόνια θεότητα της φαρμακογνωσίας που σχετίζονταν επίσης με τον κάτω κόσμο (αυτή είπε στον Οδυσσέα ότι πρέπει να επισκεφθεί την χώρα των νεκρών), είχε μαντικές ικανότητες (προφήτεψε στον Οδυσσέα, κατά την αναχώρησή του, τι έμελε ακόμη να συμβεί στον ίδιο και στους συντρόφους του), κατά μία άποψη δε σχετίζονταν και με την ιερακόμορφη θεά της Αιγύπτου Ίσιδα, που επίσης θεωρείτο μεγάλη μάγισσα.
Κατά μία παράδοση, εκτός από τους γυιούς που απέκτησε με τον Οδυσσέα, φέρεται να είχε και μία κόρη, την Αίγα.
Αφού λοιπόν, ως θεά, δεν ήταν θνητή, τι άλλο μπορεί να σημαίνει το χωρίο του Στράβωνα παρά την ενθύμηση παλαιάς λατρείας της Κίρκης, ως προελληνικής χθόνιας θεότητας, που δεν υπήρχε πλέον στην κλασσική εποχή; Την ύπαρξη τέτοιας λατρείας υποδηλώνει άλλωστε και το όνομα των νησιών ως Φαρμακούσσες, το οποίο υπήρχε και κατά την αρχαιότητα. Κι άν πράγματι, σύμφωνα με παράδοση, η Κίρκη πιστεύονταν ότι είχε κόρη την Αίγα, τότε στις ερμηνείες για την προέλευση της ονομασίας του όρους Αιγάλεω, θα πρέπει να προστεθεί και αυτή της προέλευσής του από την κόρη της Κίρκης.
Σημειώνεται ότι η Κίρκη ως θεά λατρεύονταν και σε άλλες περιοχές, ιδιαίτερα στην Τυρρήνη της Ιταλίας.
Όσον αφορά την κατοίκηση της περιοχής κατά τα προϊστορικά χρόνια, αυτή είναι πιστοποιημένη από τα ευρήματα στο σπήλαιο Νυμφαίο και ειδικότερα κατά την μυκηναϊκή περίοδο και από τις ανασκαφές στην γειτονική Σαλαμίνα όπου αποκαλύφθηκε μυκηναϊκό ανάκτορο στην θέση Κανάκια. Από τα εκεί ευρήματα μάλιστα προέκυψαν και οι σχέσεις των μυκηναίων της Σαλαμίνας με την Αίγυπτο.
