Ένα διαφορετικό περιβόλι στο Χαϊδάρι

Ζωές στη σκιά, που τις θυμόμαστε μόνο όταν συμβαίνει κάποια τραγωδία όπως οι θάνατοι τριών (καθηλωμένων στα κρεβάτια τους) ασθενών από πυρκαγιά το 2015.

Κι όμως, πέρα από τα υπαρκτά και ανομολόγητα προβλήματα του ΨΝΑ, στις αχανείς εκτάσεις που φτάνουν τα 400 στρέμματα, όπου εκτός από τις βασικές υποδομές υπάρχουν καλλιέργειες, θεραπευτικές μονάδες-περίπτερα, ξύλινα σπιτάκια-ξενώνες, μέχρι και δημόσιο ΙΕΚ, εξυφαίνονται και άλλες ιστορίες, πιο αισιόδοξες. Ιστορίες αλληλεγγύης και συνεργασίας θεραπευτών και θεραπεύομενων.

Ανθρωποι που μαθαίνουν να στέκονται ξανά όρθιοι στα πόδια τους, παλεύοντας για ισότιμη ένταξη στην κοινωνία και στην εργασία.

Ποιότητα, όχι οίκτος

Μια τέτοια προσπάθεια, άξια στήριξης όχι για φιλανθρωπικούς λόγους, αλλά επειδή το έχει κερδίσει με το σπαθί της ή μάλλον με την τσάπα και το σκαλιστήρι της, είναι ο Κοινωνικός Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθύνης «Διάπλους».

Πρόκειται για τον παλαιότερο ΚΟΙΣΠΕ στην Αττική και από τους ελάχιστους στην Ελλάδα που δεν περιορίζονται στην παροχή υπηρεσιών και τη μεταποίηση, αλλά έχουν δραστηριότητες παραγωγικού σκοπού.

Η καρδιά του «Διάπλου» χτυπάει στην πρωτογενή παραγωγή, αυτή που κάποτε ήταν η ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας: οικολογικές καλλιέργειες κηπευτικών και οπωροφόρων δέντρων, ελαιοκομία και μελισσοκομία είναι οι καθαρά αγροτικές δραστηριότητες του ΚΟΙΣΠΕ.

Επιπλέον οι συνεταιριστές του Διάπλου πραγματοποιούν αποψιλώσεις χόρτων και τα συνεργεία καθαριότητας αναλαμβάνουν με επιτυχία τον καθαρισμό κτιρίων, έχοντας συμβάσεις με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, οπως το υπουργειο Εργασιας, την Περιφέρεια Αττικής, το ΚΕΘΕΑ, τους Γιατρούς Χωρις Σύνορα κ.ά.

Τέλος, ανάμεσα στους 62 εργαζόμενους του συνεταιρισμού απασχολούνται και τραπεζοκόμοι, που εργάζονται μάλιστα σε απαιτητικές θέσεις όπως ο τομέας εισαγωγών του ΨΝΑ.

Επισκεφθήκαμε τον οπωρώνα, τα θερμοκήπια, τα μελίσσια και τα φιλόξενα γραφεία του του «Διάπλου» μια ηλιόλουστη Δευτέρα του Φλεβάρη.

Μιλήσαμε με συνεταιριστές διαφόρων ειδικοτήτων, κοινωνικούς λειτουργούς, αγρότες, ψυχοθεραπεύτρια, διοικητικό προσωπικό και τον μελισσοκόμο που φροντίζει τα δεκάδες μελίσσια του αγρού.

Δυστυχώς, πέρα από τρεις μόνιμους εργαζόμενους στις αγροτικές εργασίες, δεν προλάβαμε τους χρήστες υπηρεσιών ψυχικής υγείας που απασχολούνται τον χειμώνα στις καλλιεργειες.

Οπως μας είπαν, «σχόλασαν το μεσημέρι», αφού δουλεύουν από πολύ νωρίς, από τις 7 το πρωί ή από τις 6 τα ξημερώματα τους καλοκαιρινούς μήνες.

Το πρώτο που χτυπάει στο μάτι ή μάλλον στο αυτί του επισκέπτη είναι η ησυχία της εξοχής που αναδίδει ο αγρός του «Διάπλου».

Ηρεμοι ρυθμοί, μυρωδιές και εικόνες που ο αγχωμένος κάτοικος της πόλης τείνει να ξεχάσει. «Η επαφή με τη φύση είναι θεραπευτική για όλους μας» λέει ο Αποστόλης Μπουρουλίτης, κοινωνικός λειτουργός και συντονιστής των αγροτικών εργασιών.

Μετά μια σύντομη ξενάγηση στο θερμοκήπιο, ο έμπειρος μελισσοκόμος του συνεταιρισμού, Χρήστος Σύμπαλας, μας οδηγεί στα μελίσσια.

«Προχωράτε σιγά. Οι μέλισσες μυρίζουν τις φερομόνες», μας λέει. «Τις δικές μας τις ξέρουν, τις δικές σας δεν τις αναγνωρίζουν και θα ταραχτούν».

Οι φερομόνες είναι οι μη ανιχνεύσιμες από την ανθρώπινη όσφρηση ορμόνες που εκκρίνουν το δέρμα και τα μαλλιά μας, γνωστές ως «οι χημικοί αγγελιοφόροι του έρωτα».

Αφού «καπνίζει» τις μέλισσες με το καπνιστήρι για να τις ηρεμήσει, ανοίγει προσεκτικά τα μελίσσια, για να μας δείξει από κοντά τις κυψέλες. «Τώρα ξεχειμωνιάζουν, αλλά η δουλειά τους δεν σταματάει ποτέ».

Την άνοιξη οι μέλισσες θα ταξιδέψουν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας: στον Ελικώνα για μέλι ελάτης, στη Σαλαμίνα για θυμάρι και πευκόμελο, στην Τροιζηνία για ανθόμελο.

«Στη μελισσοκομία κρέμεσαι από τον καιρό», μας εξηγούν οι συνεταιριστές. Μια κυψέλη παράγει το μάξιμουμ ώς 20 κιλά μέλι, αλλά μόνο καιρού επιτρέποντος. Ο «Διάπλους» έχει πάνω από 60 κυψέλες και φιλοδοξεί να τις αυξήσει άμεσα.

Τα 150 οπωροφόρα δέντρα του αγρού παράγουν αμύγγαλα και εσπεριδοειδή, ρόδια, βερίκοκα και άλλα φρούτα. Τρεις φορές την εβδομάδα οι συνεταιριστές στήνουν πάγκο έξω από το ΨΝΑ, με πεντανόστιμες ντομάτες, χωραφίσιες ή θερμοκηπίου, με μαρούλι, κουνουπίδι και άλλα φρέσκα λαχανικά, ανάλογα με την εποχή.

Από τη μικρή αλλά πολύτιμη παραγωγή οπωροκηπευτικών προμηθεύονται μικρά εστιατόρια. Αυτό που αξίζει κανείς να δοκιμάσει, καθώς πωλούνται σε επιλεγμενα συνεταιριστικά καταστήματα, είναι οι τέσσερις ποικιλίες μελιού και το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο του συνεταιρισμού, «Ελαία Ψυχής».

Οι περίπου 600 ελιές του ελαιώνα, σε δημόσια έκταση μέσα στο Δαφνί που έχει παραχωρηθεί στο συνεταιρισμό, καλλιεργούνται χωρίς καθόλου φυτοφάρμακα, ούτε ψεκασμούς, μόνο με κλάδεμα.

Πορεία προς τη βιωσιμότητα

↳ Οι συνεταιρίστριες του «Διάπλου» είναι περήφανες για τα προϊόντα που καλλιεργούνται και παρασκευάζονται καθημερινά στον αγρό. Από αριστερα η Τζωρτζίνα Κωστάκου – γραμματεία, η Παναγιώτα Κοτσώνη, υπεύθυνη για τα συνεργεία καθαριότητας, η Βάλια Τσιριγώτη, ψυχοθεραπεύτρια και η Δήμητρα Παπαδοπούλου, κοινωνική λειτουργός

Η Δήμητρα Παπαδοπούλου, κοινωνική λειτουργός αποσπασμένη από το ΨΝΑ στον συνεταιρισμό, εξηγεί τη φιλοσοφία και τη διαδρομή του «Διάπλου»:

«Η σύσταση του συνεταιρισμού ήταν επιλογή μας ήδη από το 2004. Στην ίδρυσή μας είχαμε 140 μέλη και στην αρχή δεν είχαμε παραγωγικές δραστηριότητες, αλλά κάναμε πολύ προσεκτική έρευνα αγοράς. Το 2007 ξεκίνησε η καλλιέργεια και η κηποτεχνία. Ενταχθήκαμε σε πρόγραμμα του υπουργείου Υγείας για τις ΚΟΙΣΠΕ με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκό ταμείο για πάγιο εξοπλισμό και προσωπικό. Το 2009 η χρηματοδότηση σταμάτησε και έκτοτε ο οργανισμός λειτουργεί αυτοχρηματοδοτούμενος. Βασιζόμαστε αποκλειστικά στις δικές μας δυνάμεις».

Η παύση του προγράμματος σήμανε και μείωση των εργαζομένων. Πλέον ο συνεταιρισμός είναι βιώσιμος, ενώ από το 2010 ξεκίνησε να παρέχει υπηρεσίες καθαριότητας.

Η φύση του ΚΟΙΣΠΕ είναι διττή: είναι κοινωνική επιχείρηση και παράλληλα μονάδα ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με τον νόμο, τουλάχιστον το 35% των συνεταιριστών είναι άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, ώς 45% επαγγελματίες ψυχικής υγείας, ενώ ένα 20% μπορεί να είναι δήμοι, κοινότητες και άλλα φυσικά ή νομικά πρόσωπα.

Στον «Διάπλου» πάνω από τους μισούς εργαζόμενους είναι ψυχικά πάσχοντες και άτομα από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. «Προτεραιότητα για μας είναι η βιωσιμότητα, όχι το κέρδος», μας λέει η Βάλια Τσιριγώτη, ψυχοθεραπεύτρια. «Εξάλλου, δεν είναι θεραπευτικό να εργάζεσαι σε ένα μη βιώσιμο φορέα» προσθέτει ο Αποστόλης.

Στον «Διάπλου» δεν έχουν θέση «ελαστικές» μορφές απασχόλησης, που υποκρύπτουν μαύρη, αδήλωτη και ανασφάλιστη εργασία. Ολοι οι εργαζόμενοι απασχολούνται με συμβάσεις αορίστου χρόνου, με πλήρη ασφαλιστικά και μισθολογικά δικαιώματα, ενώ, παρά τις αντιξοότητες, το πρώτο που εξοφλείται ομαλά και χωρίς καθυστέρηση είναι η μισθοδοσία.

«Η αλληλεγγύη ανάμεσα στους ψυχικά πάσχοντες είναι αυξημένη», μας λέει η Βάσω Κωτσάκη, υπεύθυνη για τα συνεργεία καθαριότητας. «Υπάρχει η παρανόηση ότι οι άνθρωποι με ψυχοκοινωνικά προβλήματα δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στην εργασία με την ίδια ικανότητα όσο ένας “υγιής”. Κι όμως αυτό στην πράξη διαψεύδεται».

Οι ίδιοι οι συνεταιριστές δεν χρησιμοποιούν τα δίπολα «ασθενής – υγιής». Προτιμούν να μιλάνε για «λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας» και «άτομα από τον γενικό πληθυσμό».

Εξαιρετική δουλειά

Οπως διευκρινίζει η Δήμητρα, το δυνατό σημείο «πώλησης» του συνεταιρισμού δεν είναι ότι απασχολεί άτομα από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες -άρα όσοι προσλαμβάνονται στις υπηρεσίες του βελτιώνουν το κοινωνικό τους προφίλ-, αλλά ότι κάνουν εξαιρετική και κυριως καθαρή δουλειά -με την έννοια της ακεραιότητας.

Σε ένα χώρο όπως οι εργολαβίες καθαριότητας, που κυριαρχεί η εκμετάλλευση των εργαζομένων και η αυθαιρεσία κάθε είδους, ο «Διάπλους» τηρεί απαρέγκλιτα την εργατική νομοθεσία.

Αυτό, μας λένε οι συνεταιριστές, αποδεικνύεται στους ελέγχους του ΣΕΠΕ, γι’ αυτό και προτιμάται έναντι άλλων ιδιωτικών συνεργείων.

Ενα βασικό πρόβλημα των συνεταιρισμών ΚΟΙΣΠΕ, μας αναφέρει η Δημητρα, είναι η έλλειψη ρευστότητας, καθώς ειδικά οι οργανισμοί του Δημοσίου αργούν να εξοφλήσουν τις υποχρεώσεις τους ώς και πάνω από 4 μήνες.

Γι’ αυτό θεωρεί απαραίτητη τη σύσταση του Ταμείου Εγγυοδοσίας Συνεταιρισμών, που έχει προαναγγείλει η πολιτεία.

Αφήνουμε τους συνεταιριστές, με την υπόσχεση να ξαναβρεθούμε στη γιορτή του «Διάπλου» την άνοιξη, όχι μόνο για να γευτούμε τα καλούδια του κήπου, αλλά για να μιλήσουμε με τους ανθρώπους που τα παράγουν.

Ολους εκείνους κι εκείνες που φυτεύουν, σκαλίζουν, ξεχορταριάζουν, διεκδικούν αξιοπρέπεια στην εργασία και βλέπουν στην πράξη τον καρπό του μόχθου τους να πιάνει τόπο.