Η μάχη για τα δέντρα στους σταθμούς του Μετρό, “το άβατο των Εξαρχείων” και ο ακτιβιστής Νικόλας Πατέρας

Τις μέρες αυτές βρίσκεται σε εξέλιξη η σύγκρουση της κυβέρνησης με το “άβατο των Εξαρχείων” για τα δέντρα της πλατείας, όπου πρόκειται να κατασκευαστεί ο τοπικός σταθμός Μετρό. Ενώ η “μάχη” αυτή μονοπωλεί το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης και προκαλεί αλλεπάλληλες δηλώσεις περί “ανυποχώρητου αγώνα” από κυβερνητικά χείλη (με ταυτόχρονη επίθεση στον νεοεκλεγέντα δήμαρχο Χάρη Δούκα), σε άλλο κεντρικό σημείο της Αθήνας οι λαμαρίνες που είχαν μπει για αντίστοιχο εργοτάξιο της Γραμμής 4 αποξηλώθηκαν, χωρίς να πέσει ούτε μία πέτρα. Εκεί υπερασπιστής του πρασίνου είναι ένας γνωστός εφοπλιστής.

Η αντίδραση του Νικόλα Πατέρα, που αγωνίζεται να σώσει τα δέντρα του Πάρκου Ριζάρη από τα πριόνια της Ελληνικό Μετρό, αποδείχτηκε -προσώρας- αποτελεσματική. “Είναι χρέος μου, ως πολίτης της Αθήνας, να προστατεύσω το πάρκο Ριζάρη“, έχει δηλώσει. Παρά τη σθεναρή στάση του, δεν εκδόθηκε εναντίον του καμία ανακοίνωση από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, ενώ και ο Άδωνις Γεωργιάδης δεν ασχολήθηκε καθόλου με το τόσο σοβαρό θέμα… Ούτε παρατάχτηκαν τα ΜΑΤ γύρω από τις λαμαρίνες του Πάρκου…

Το Πάρκο Ριζάρη (Ευαγγελισμός) είναι το μοναδικό σημείο της Γραμμής 4 όπου δεν έχει ξεκινήσει καμία εργασία. Εκεί κυριαρχεί η παρέμβαση του Ν. Πατέρα, ο οποίος υπερασπίζεται 270 δέντρα και πασχίζει να διατηρήσει το χαρακτήρα του άλσους στην καρδιά της πόλης, ζητώντας να μετακινηθεί σε άλλο κοντινό σημείο ο επίμαχος σταθμός. Αντίστοιχα οι αντιδρώντες των Εξαρχείων ζητούν ο Σταθμός να κατασκευαστεί κοντά στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, για μια πληθώρα από λόγους. Ωστόσο οι δεύτεροι έχουν γίνει στόχος ενός “ιδεολογικού αγώνα”, τον οποίο φυσικά ουδείς τολμά εναντίον του εφοπλιστή.

Ενώ, λοιπόν, στη μία πλευρά της πόλης τα ΜΑΤ υπερασπίζονται τις λαμαρίνες του εργοταξίου από τους διαμαρτυρόμενους, στην άλλη, τα αντίστοιχα έργα σταμάτησαν γιατί ο Ν. Πατέρας κίνησε νομικές διαδικασίες. Πλατεία Εξαρχείων – Πάρκο Ριζάρη, βίοι παράλληλοι και αντίθετοι…

Η παρέμβαση του Νικόλα Πατέρα

Στο πάρκο Ριζάρη, λοιπόν, τα έργα δεν ξεκίνησαν ποτέ.

Η παρέμβαση του Νικόλα Πατέρα δεν ήρθε από το πουθενά. Το Ίδρυμα Πατέρα με χορηγία ύψους 300.000 ευρώ διαμόρφωσε το 2010 το πάρκο των περίπου 15 στρεμμάτων του Ριζαρείου Ιδρύματος, απέναντι από τα γραφεία του και φυτεύτηκαν 10.000 τ.μ. πρασίνου με 98 δέντρα, 406 θάμνοι, 9.000 τ.μ. χλοοτάπητα, διαμορφώθηκαν διάδρομοι περιπάτου σε 3.000 τ.μ. και φωταγωγήθηκε το σύνολο του πάρκου με 130 φωτιστικά.

Ο γνωστός επιχειρηματίας εξήγησε στην “Εφημερίδα των Συντακτών” ότι τόσο ο ίδιος προσωπικά όσο και το Ίδρυμα Πατέρα, το οποίο εκπροσωπεί «μάχονται σταθερά για τη συντήρηση του πάρκου Ριζάρη» και διευκρινίζει:

«Τον Σεπτέμβριο του 2021 εκκίνησαν οι πρώτες εργασίες περίφραξης για την κατασκευή νέου σταθμού μετρό στο πάρκο Ριζάρη. Τότε πληροφορήθηκε η πλειονότητα των κατοίκων της περιοχής, και εγώ ο ίδιος, για τον επικείμενο σταθμό μετρό. Προς έκπληξή μου, διαπίστωσα ότι ο νέος σταθμός “Ευαγγελισμός” της γραμμής 4 του μετρό θα κατασκευασθεί σε μεγάλη απόσταση από τον υπάρχοντα σταθμό της γραμμής 2 και συγκεκριμένα πλησίον της οδού Ριζάρη στο κατάφυτο τμήμα του πάρκου. Η απόλυτη ανάγκη να μην καταστραφεί ο φυσικός και πολιτιστικός πλούτος του πάρκου, να διασωθεί ο χώρος πρασίνου και να διασφαλισθεί το περιβάλλον του πάρκου εκτιμώ πως παρακίνησε την παρέμβαση των αρμοδίων Υπουργού κ. Κώστα Καραμανλή και Υφυπουργού κ. Γεωργίου Καραγιάννη να διακοπούν οι εργασίες περίφραξης του χώρου, μέχρι να γίνουν οι απαραίτητες μελέτες ώστε να εξευρεθεί λύση, με σκοπό να σωθεί το πράσινο.

»Αναμένω από την πολιτεία να λάβει υπόψη της τη σπουδαιότητα ενός εκ των ελαχίστων πνευμόνων πρασίνου στην Αθήνα και να αποτρέψει την κοπή 280 δέντρων, εξευρίσκοντας μια λύση που θα εξυπηρετεί μεν τις ανάγκες του μετρό, θα σέβεται δε το περιβάλλον και δεν θα υπονομεύει περαιτέρω την ποιότητα ζωής των κατοίκων, στερώντας τους το ελάχιστο πια “οξυγόνο” στην Αθήνα. Είναι χρέος μου, ως πολίτης της Αθήνας, να προστατεύσω το πάρκο Ριζάρη, ακόμη κι αν αυτό επιτάσσει τη λήψη νομικών ενεργειών», καταλήγει ο κ. Πατέρας.

Χορηγία του Ιδρύματος

Τι συνέβη λοιπόν και η κυβέρνηση άκουσε την παρέμβαση που έκανε ο γνωστός επιχειρηματίας, αλλά στις φωνές των κατοίκων των Εξαρχείων όχι μόνο κωφεύει, αλλά λειτουργεί και επιθετικά;

Σύμφωνα με πληροφορίες της “ΕφΣυν”, ο κ. Πατέρας υπέβαλε τον Σεπτέμβριο του 2021 γραπτή αίτηση προς τον υπουργό Υποδομών και Μεταφορών Κ. Καραμανλή, τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κ. Σκρέκα και τον διευθύνοντα σύμβουλο της Αττικό Μετρό Ν. Κουρέτα. Στην αίτηση εκείνη ζητούσε απλώς να του χορηγηθούν η Απόφαση Εγκρισης Περιβαλλοντικών Ορων του έργου της Γραμμής 4 του Μετρό που περιλαμβάνει την εκτέλεση εργασιών εντός του πάρκου Ριζάρη. Ζητούσε επίσης την υποβληθείσα Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων μαζί με τις γνωμοδοτήσεις των αρμοδίων υπηρεσιών, την άδεια επέμβασης της Δασικής Υπηρεσίας και οποιαδήποτε άλλη πράξη και έγγραφο που σχετίζονται με το έργο.

Για να καταθέσει αυτό το αίτημα (ότι δηλαδή έχει έννομο συμφέρον), ο κ. Πατέρας επικαλέστηκε αφενός τη χορηγία του Ιδρύματος Πατέρα, βάσει της οποίας το 2010 αναπλάστηκε το πάρκο Ριζάρη και εμπλουτίστηκε το πράσινο, αφετέρου τη γειτνίαση των γραφείων του με τον απειλούμενο χώρο. Μετά την κατάθεση του αιτήματος εκείνου, οι λαμαρίνες απομακρύνθηκαν από το πάρκο Ριζάρη και οι πρόδρομες εργασίες σταμάτησαν. Μπορεί κανείς να υποθέσει πως η Ελληνικό Μετρό μελετά έκτοτε κάποιον ανασχεδιασμό, ενώ οι εργολάβοι καραδοκούν ζητώντας αναθεωρήσεις τιμών λόγω της καθυστέρησης που προκαλείται.

Ο επιχειρηματίας πάντως προχώρησε και στο επόμενο βήμα, καταθέτοντας προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας εκ μέρους του Ιδρύματος Πατέρα, με τη στήριξη κατοίκων της περιοχής αλλά και του Ριζαρείου Ιδρύματος, επικαλούμενος:

1) Την άρνηση των αρμόδιων αρχών να του κοινοποιήσουν τις άδειες και τα έγγραφα που ζήτησε με την αίτησή του τον Σεπτέμβριο του 2021. Σημειώνεται ότι ορισμένα από αυτά τα έγγραφα και οπωσδήποτε η ΑΕΠΟ του 2018 βρίσκονται αναρτημένα στη Διαύγεια – εννοείται όμως ότι αυτή δεν περιλαμβάνει αναλυτικά στοιχεία για τα σχέδια υλοποίησης και τις εναλλακτικές λύσεις που εξετάστηκαν. Εφόσον οι αρμόδιοι αρνήθηκαν να χορηγήσουν τα στοιχεία, αυτό πιθανόν σημαίνει ότι προσπάθησαν να κλείσουν το θέμα διακόπτοντας απλώς τις εργασίες στο πάρκο Ριζάρη.

2) Την έλλειψη ενημέρωσης των κατοίκων της περιοχής και δημόσιας διαβούλευσης γύρω από τα έργα που θα γίνουν και την αναγκαιότητά τους. Τα έργα που έχουν σχεδιαστεί και θα οδηγήσουν στο χτίσιμο ενός δεύτερου σταθμού, ουσιαστικά μια «ανάποδη» πολυκατοικία σε βάθος 25 μέτρων όπου θα περνά το τούνελ του Μετρό, θα απαιτήσουν το κλείσιμο μεγάλου μέρους του πάρκου στην πλευρά προς την οδό Ριζάρη για πολλά χρόνια. Θα εξαφανιστούν 250 δέντρα, θα επηρεαστούν οι αρχαιότητες που βρίσκονται στην περιοχή και θα χαθεί για πολλά χρόνια ένας πολύτιμος χώρος αναψυχής και περιπάτου. Και όλα αυτά θα συμβούν ενώ κανείς δεν εξηγεί γιατί δεν ακολουθήθηκε μια άλλη λύση πιο μικρού σταθμού σε συνδυασμό με τις υποδομές τού ήδη υφιστάμενου σταθμού Ευαγγελισμός.

3) Η προσφυγή συνοδεύεται από δύο μελέτες, μιας ελληνικού Πανεπιστημίου και μιας του εξωτερικού, στις οποίες τεκμηριώνεται η σημασία της ύπαρξης του πάρκου Ριζάρη για την οικολογική ισορροπία του κέντρου της πόλης. Βάσει των μελετών, η καταστροφή τόσων δέντρων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν έγινε ορθή αξιολόγηση της αξίας τους από την «Αττικό Μετρό». Επισημαίνεται ακόμη ότι το πάρκο Ριζάρη υφίσταται ως χώρος πρασίνου από τη σύσταση του ελληνικού κράτους μετά την Επανάσταση του 1821 και ότι μαζί με τον Εθνικό Κήπο αποτελούν τους μοναδικούς χώρους στο κέντρο της Αθήνας με τα ίδια χαρακτηριστικά από την αρχαιότητα.

Η Άδεια Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) εκδόθηκε το 2018, κάτι που το δικαστήριο καταλογίζει στους προσφεύγοντες – ότι δηλαδή προσφεύγουν μία τετραετία μετά την έκδοση της διοικητικής πράξης. Όμως οι νομικοί παραστάτες του Νικόλα Πατέρα (γραφείο Φλογαΐτη-Σιούτη) υποστηρίζουν ότι πριν από την τοποθέτηση κιγκλιδωμάτων για την έναρξη των εργασιών δεν γνώριζαν την ακριβή τοποθεσία του εργοταξίου, την οποίαν πληροφορήθηκαν όταν τους προσκομίσθηκαν στις 4 Απριλίου του 2022 τα στοιχεία της συμφωνίας (μνημονίου) της Αττικό Μετρό με τον Δήμο Αθηναίων.

Κάτι τέτοιο φέρεται να υποστηρίζει και ο νυν υπουργός Άμυνας Νίκος Δένδιας, σε επιστολή του που περιλαμβάνεται στα έγγραφα που κατατέθηκαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας στα πλαίσια της προσφυγής του Πατέρα. Ο Δένδιας υποστηρίζει, στρεφόμενος στο ΣτΕ, ότι της χωροθέτησης του εργοταξίου δεν είχε προηγηθεί η παραμικρή ενημέρωση των κατοίκων. «H διαδικασία διαβούλευσης της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων δεν έτυχε καμίας απολύτως πραγματικής δημοσιότητας» γράφει στις 28/2/2023 προς τον εισηγητή του ΣτΕ Χρήστο Ντουχάνη και την αντιπρόεδρο του ΣτΕ Παναγιώτα Καρλή, σε μία επιστολή με τίτλο «Διαφύλαξη Πάρκου Ριζάρη», σύμφωνα με το inside story.

Η προσφυγή στο ΣτΕ και η θέση του Δήμου Αθηναίων

Μετά την προσφυγή του Νικόλα Πατέρα, ο Δήμος Αθηναίων έστειλε μία γραπτή τοποθέτηση στο ΣτΕ, μία εβδομάδα πριν από την επιστολή Δένδια. Στην κατακλείδα του υπομνήματος επισημαίνεται ότι «στην περίπτωση που η Αττικό Μετρό κρίνει πως υφίσταται βιώσιμη και άρτια τεχνικά λύση που δύναται να εξασφαλίσει τις λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εκτέλεση του υπό κρίση έργου, λαμβάνοντας υπόψη πώς δεν προβλέπεται μία σημαντική μετατόπιση στη χωροθέτηση του σταθμού, ο Δήμος θα ήταν θετικός ιδιαίτερα καθόσον θα σήμαινε τη μικρότερη δυνατή απώλεια υφισταμένου πρασίνου».

Η λύση με την μετακίνηση του σκάμματος

Η λύση την οποία περιγράφει στο υπόμνημά του ο πληρεξούσιος δικηγόρος του Δήμου Αθηναίων, Γεώργιος Γαλάνης, ήταν ήδη γνωστή, καθώς σύμφωνα με το inside story την είχε παρουσιάσει στον ίδιο τον Νίκο Πατέρα ένα στέλεχος της Άβαξ. Η μετατόπιση του σκάμματος των δύο στρεμμάτων κατά μερικές εκατοντάδες μέτρα, από το κέντρο του Πάρκου στη βόρεια πλευρά του, απέναντι από το άγαλμα του δρομέα (βόρεια) και την Εθνική Πινακοθήκη (ανατολικά), θα στοίχιζε 5 εκατομμύρια ευρώ. Μερικά 24ωρα αργότερα όμως η εταιρεία επανήλθε και διόρθωσε το ποσό κατά 10 φορές. Δεν θα στοίχιζε πλέον 5 εκατομμύρια η μεταφορά του σκάμματος, αλλά 50.

Όταν ο Νικόλας Πατέρας προσέφυγε στο ΣτΕ τον Μάιο του 2022, η ηγεσία του υπουργείου Υποδομών τότε είχε ήδη αποκλείσει την εναλλακτική λύση. Το ΣτΕ είναι πιθανό να απορρίψει την αίτηση, αν και οι αιτούντες επιμένουν ότι μόλις τον Μάρτιο του 2022 έλαβαν τα έγγραφα που αφορούσαν στην κατάληψη του Πάρκου Ριζάρη από το εργοτάξιο της Αττικό Μετρό. Στο χρονικό αυτό σημείο δεν είχε εγκριθεί η τεχνική περιβαλλοντική μελέτη, ούτε και οποιαδήποτε φυτοτεχνική μελέτη. Ο Νικόλας Πατέρας υποστηρίζει ότι το Πάρκο δεν είχε ακόμα καταληφθεί, αλλά επρόκειτο να καταληφθεί χωρίς να έχει εκδοθεί η τεχνική περιβαλλοντική μελέτη και ότι η κατάληψη χωρίς την έκδοση της μελέτης είχε προεξοφληθεί από την έναρξη των εργασιών στους υπόλοιπους σταθμούς της Γραμμής 4.

Η κατάληψη του Πάρκου για τις ανάγκες του εργοταξίου γίνεται κατά παράβαση των διατάξεων του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου της Αθήνας, καθώς μέσα στο Πάρκο δεν προβλέπεται άλλη χρήση εκτός από εκείνη που προβλέπει το ΓΠΣ της πρωτεύουσας και περιγράφεται ως «αστικό πράσινο-ελεύθεροι χώροι». Φυσικά προβάλλεται και το επιχείρημα από τους προσφεύγοντες ότι δεν εξετάσθηκε άλλη κατάλληλη λύση για την κατασκευή του σταθμού μετεπιβίβασης στον «Ευαγγελισμό».