Στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα το έγκλημα είναι ίσως πιο σύνηθες από ποτέ. Πολλές έρευνες συντείνουν σε αυτό. Επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να αναλύσουν διαχρονικά το φαινόμενο του εγκλήματος και πώς αυτό επιδρά στις κοινωνικές σχέσεις.
γράφει ο Γιώργος Αργυρόπουλος
Άξιο σχολιασμού νομίζω είναι το ζήτημα του κατά πόσο ο άνθρωπος που προβαίνει σε εγκληματικές δράσεις (δεν) αξιολογεί τη συνέπεια αυτών και κυρίως τη δική του δίωξη και τελικά καταδίκη. Δεν αναφέρομαι μόνο στο οργανωμένο έγκλημα, που έχει συγκεκριμένη δομή και ιεράρχηση δραστηριοτήτων, το οποίο σε τελική ανάλυση είναι «επάγγελμα» από το οποίο βιοπορίζονται τα μέλη του, αλλά και στους ευκαιριακά δράστες, κυρίως στο πεδίο των οικονομικών εγκλημάτων για να ζήσουν τη «μεγάλη» ζωή.
Σύμφωνα με το Cesare Lombroso (1835 Βερόνα – 1909 Τορίνο) η κληρονομικότητα αποτελεί την κεντρική ιδέα που δεσπόζει στη θεωρία του για την εγκληματικότητα. Ο «εκ γενετής εγκληματίας» ταυτίζεται στη θεωρία του με τον ηθικά παράφρονα. Είναι δηλαδή άρρωστος με ριζικές διαστροφές του ψυχοφυσικού του οργανισμού από την κακή κληρονομικότητα και δεν θεραπεύεται. Στο σήμερα, πέρα από τις κριτικές που έχει δεχθεί η θέση αυτή, καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει απόσταση. Ο Ντοστογιέφσκι, ως λογοτέχνης που σκιαγράφησε εγκληματικούς χαρακτήρες, θέτει έναν κοινό παρονομαστή στα έργα του «Οι αδερφοί Καραμαζώφ» και «Έγκλημα και Τιμωρία», που είναι η υπέρβαση της ηθικής των κανόνων, η νομιμοποίηση του εγκλήματος στη βάση του «όλα επιτρέπονται» (αφού δεν υπάρχει θεός), η μοίρα και το πεπρωμένο, η προσωπική αξιολόγηση του καλού και του κακού, η θυσία μιας ζωής για να σωθούν πολλές, η ενοχή, η κάθαρση και η σωτηρία.
Τα παραπάνω έχουν να κάνουν με τα γενικότερα χαρακτηριστικά του εγκλήματος και είναι αντικείμενο μελέτης διαχρονικά τόσο επιστημόνων όσο και λογοτεχνών, που προχωρούν σε ψυχογράφηση εγκληματιών. Όμως θέλω να σταθώ σε κάτι άλλο, που προσωπικά μου προκαλεί εντύπωση. Πώς είναι δυνατόν ένας λογικός και άνθρωπος της κανονικότητας με δουλειά, οικογένεια κλπ να διαπράττει σοβαρά ποινικά αδικήματα θεωρώντας ότι δε θα συλληφθεί και θα ζήσει τη μεγάλη ζωή από τη μία μέρα στην άλλη; Ακόμα χειρότερα, όταν μιλάμε για συνεχή εγκληματική δραστηριότητα, όπου το ένα έγκλημα φέρνει το άλλο, π’ως δέχεται να μπει σε αυτόν τον κυκεώνα που βάζει σε κίνδυνο όλη τη μέχρι τώρα ζωή του απλά επειδή θα πλουτίσει εύκολα μεν, ευκαιριακά δε;
Το έγκλημα μπορεί να διαπραχθεί από τον οποιονδήποτε και να αφορά οποιονδήποτε και οτιδήποτε. Αυτό είναι γνωστό. Η θεώρηση του εύκολου πλουτισμού και ο αυτοσκοπός του σε βαθμό που να θολώνει ένα μέσο πολίτη και από φιλήσυχο υπάλληλο ή επαγγελματία να τον μετατρέπει σε όργανο που συμμετέχει σε εγκληματικές δραστηριότητες, νομίζοντας πως είναι ανίκητος, είναι πραγματικά απορίας άξιο. Σε αυτές τις περιπτώσεις αφορούν κυρίως τα οικονομικά εγκλήματα, καθότι τα άλλα, όπως η ανθρωποκτονία, έχουν συγκεκριμένα ελατήρια που μπορούν να κατανοηθούν.
Η σημερινή δύσκολη οικονομική πραγματικότητα ωθεί πολλές φορές στην παρανομία ανθρώπους που κάποτε δε θα το σκέφτονταν. Τα όρια είναι λεπτά. Αργά ή γρήγορα, όμως, όλα αποκαλύπτονται και τότε ο απλός και ταπεινός βίος του χθες φαίνεται όαση μπροστά στις συνέπειες του νόμου και τις ποινές που έχει να αντιμετωπίσει ο εκάστοτε εγκληματίας.
* Δικηγόρος, LL.M., Υπ. διδάκτωρ Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών.
