Το Dumfries House και η ξεχασμένη μελέτη, που ίσως να είχε σώσει το Τατόι 

Στη Σκωτία ταξίδεψε ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προκειμένου να συναντηθεί με τον πρίγκιπα της Ουαλίας, Κάρολο, στο επιβλητικό παλάτι Dumfries House. Ο Πρωθυπουργός ξεναγήθηκε και φιλοξενήθηκε στο ιστορικό κτήμα και τα κτίρια του 18ου αιώνα που διαχειρίζεται το Ίδρυμα του Πρίγκιπα της Ουαλίας με τη μορφή κοινωνικής προσφοράς. Κατά τη συνάντηση Μητσοτάκη -Κάρολου συζητήθηκε, μεταξύ άλλων, ο τρόπος αξιοποίησης των κτημάτων του Τατοΐου και η δυνατότητα άντλησης ιδεών από τον τρόπο που έχει αναπτυχθεί και λειτουργεί το Dumfries House.

Ωστόσο την προηγούμενη δεκαετία εκπονήθηκε πλήρης πρόταση για την αξιοποίηση των πρώην βασιλικών κτημάτων, που κέρδισε στον διαγωνισμό του Οργανισμού Αθήνας, αλλά ποτέ δεν προχώρησε η εφαρμογή της. Η μελέτη κακακυρώθηκε σε σύμπραξη πμάδας επιστημόνων διαφορετικών ειδικοτήτων, “ψυχή” της οποίας ήταν ο Σταύρος Γανωτής.

Το ιστορικό της βραβευμένης πλην απαξιωμένης μελέτης μπορείτε να διαβάσετε στην ανάρτηση των συνεργατών του Σταύρου Γανωτή, λίγες μέρες αφού έφυγε από τη ζωή. Ας σκεφτούμε μόνο αυτό: Αν η μελέτη είχε προχωρήσει σε υλοποίησή της, μαζί με τα μέτρα προστασίας του Κτήματος, ίσως το Τατόι σήμερα να το είχαμε ακέραιο και όχι θύμα μιας τεράστιας οικολογικής καταστροφής, αφού κάηκε όλος ο ιστορικός πυρήνας του.

KOM37 – Aρχιτέκτονες (10 Σεπτεμβρίου 2021)  

Ο Σταύρος και το Κτήμα Τατοΐου

Τις πρώτες μέρες του Αυγούστου αποχαιρετίσαμε τον φίλο και συνεργάτη μας Σταύρο Γανωτή. Ο αποχωρισμός συνέπεσε τις ίδιες ημέρες με την καταστροφική πυρκαγιά που κατέκαψε το μεγαλύτερο τμήμα του κτήματος Τατοΐου. Η διπλή αυτή απώλεια μας υπενθύμισε την δυνατή σύνδεση του Σταύρου, με το κτήμα Τατοΐου από το 2011 και μετά, με αφορμή την μελέτη που συντάξαμε για το μητροπολιτικό πάρκο Τατοΐου.

Τον Μάιο του 2011 ο τότε Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας (ΟΡΣΑ) προκήρυξε Διαγωνισμό Ανάδειξης με τίτλο «Παροχή Συμβουλευτικών Υπηρεσιών για την υποστήριξη του Οργανισμού στην εκπόνηση του Σχεδίου Γενικής Διάταξης για την προστασία και ανάδειξη του Κτήματος Τατοΐου». Ήταν για την πλειοψηφία των μελετητών μία δύσκολη περίοδος με απαξίωση των επιστημονικών δυνατοτήτων μας. Η μόνη διέξοδος φάνταζε η ενασχόληση με την ρύθμιση των αυθαίρετων κατασκευών.

Με απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής του Οργανισμού Αθήνας εγκρίθηκε και κατακυρώθηκε η ανάθεση της μελέτης στην σύμπραξή μας, μία σύμπραξη με πλήθος ειδικοτήτων όπως αρχιτέκτονες, γεωπόνους, τοπογράφους, οικονομολόγους κ.α.

Έκτοτε η συμβολή του Σταύρου σε όλη την διαδικασία ήταν καταλυτική. Η δυνατότητα του να προσεγγίζει ανθρώπους κατά την διάρκεια συλλογής του αναγκαίου υλικού ήταν μοναδική. Στις περισσότερες περιπτώσεις δημιουργούσε φιλικές σχέσεις πέρα από την επαγγελματική του εμπλοκή.

Όμως η μελετητική διαδικασία από την αρχή υπονομεύονταν καθώς το σύνολο των εμπλεκομένων φορέων που καλούνταν να συμμετάσχουν, υπό το συντονισμό του ΟΡΣΑ, από ότι φάνηκε είχε διαφορετική στόχευση και δεν αποδέχονταν επί της ουσίας την παραχώρηση μέρους της αποκλειστικότητας των πεδίων εποπτείας και ελέγχου τους. Με απλά λόγια δεν ήθελαν όλοι αυτή τη συνεργασία. Συνέβαινε λοιπόν κατά την διάρκεια μία σύσκεψης σε προφορικό αίτημα να αρνούνται την ύπαρξη στοιχείων αλλά την επόμενη όταν στοχευμένα με πρωτοκολλημένο αίτημα ζητούνταν εκ νέου τα ίδια στοιχεία ως δια μαγείας να εντοπίζονται.

Ο Σταύρος παρέμεινε σε όλη αυτή την περίοδο όσο χρειάζονταν διπλωμάτης. Ήταν στις συναντήσεις με τους διευθυντές της Δ/νσης Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων και της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Αττικής. Ήταν στις συναντήσεις με εκπροσώπους από την Ελληνική Εταιρεία και τον σύλλογο των Φίλων του Τατοΐου. Συμμετείχε στις συναντήσεις με τους εκπροσώπους του Δασαρχείου Πάρνηθας, του Φορέα διαχείρισης του Εθνικού δρυμού Πάρνηθας, της WWF καθώς και εκπροσώπων των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης των όμορων δήμων.

Την περίοδο εκείνη συνέβη την επόμενη κοινής συνάντησής μας με εμπλεκομένους εκπροσώπους διαφόρων φορέων να παρουσιαστεί από κάποιους από αυτούς “η μελέτη για το κτήμα Τατοΐου”. Κάτι που δικαίως μας ενόχλησε και μας απογοήτευσε. Ο Σταύρος όμως δεν πτοήθηκε, συνέχισε με ακόμα μεγαλύτερη διάθεση. Ήταν αυτός που συνάντησε τον Δ. Μυτάρα αγρότη του κτήματος και αργότερα τον Χ. Λελίγκο πρώην διαχειριστή του κτήματος (από το 1960-2003). Μαζί τους περπάτησε το κτήμα και συνέλεξε μοναδικές πληροφορίες. Ήταν βέβαια και αυτός παρών όταν μας αρνήθηκαν την πρόσβαση στο εσωτερικό του ανακτόρου, σαν να μην ήμασταν οι μελετητές του έργου.

Σε όλη αυτή την περίοδο ερευνήσαμε το κτήμα σε όλη την έκταση του με τα πόδια ή με το ποδήλατο. Με την βοήθεια του Μ. Παπαδημητρίου (κατοίκου Κρυονερίου) ο Σταύρος ανακάλυψε και τα τελευταία μυστικά σημεία του Κτήματος και με ενθουσιασμό μικρού παιδιού τα μοιράστηκε μαζί μας.

Η πρόταση που καταθέσαμε ήταν τολμηρή, επαναπροσεγγίζοντας το σύνολο του Κτήματος και δίνοντας την πρέπουσα σημασία στο πλούσιο φυσικό περιβάλλον, αυτό που τραυματίστηκε βαριά από την τελευταία πυρκαγιά. Το κτήμα Τατοΐου υπήρξε ένας τόπος έντονα φορτισμένος με πολιτικά γεγονότα που έλαβαν χώρα σε αυτό έως τη μεταπολίτευση, με αποτέλεσμα έως και τις ημέρες μας να αντιμετωπίζεται από πολλούς είτε με προκαταλήψεις είτε με ωραιοποιήσεις. Η πρόσφατη πραγματικότητα όμως ήταν η αδιάλειπτη παρουσία των κατοίκων του Λεκανοπεδίου για την κάλυψη βασικών αναγκών τους, που προκύπτουν από την κατοίκηση μίας μητρόπολης γιγαντωμένης άναρχα, χωρίς παραμέτρους διασφάλισης υψηλής ποιότητας ζωής.

Η πρότασή μας μετέτρεπε το κτήμα Τατοΐου στο Περιαστικό Μητροπολιτικό Πάρκο της Πρωτεύουσας, καλύπτοντας ένα χρόνιο έλλειμα. Μέσω των υποδομών και με τις δραστηριότητες που θα λάμβαναν χώρα σε αυτό, το Πάρκο θα γίνονταν ένας ελκυστικός φιλικός χώρος για όλες τις ηλικίες κατά την διάρκεια όλου του έτους.

Η ευαισθησία του Σταύρου για την πανίδα του πάρκου μετουσιώθηκε σε προτάσεις για την υλοποίηση Παρατηρητήριων μελέτης της Άγριας ζωής και εγκατάσταση εντός του πάρκου ενός φορέα για την προστασία των αγρίων ζώων και πτηνών.

Στη σκέψη μας για υλοποίηση ενός σταθερού μέσου μεταφοράς των επισκεπτών εντός του πάρκου προχώρησε σε άμεση συνάντηση με εκπροσώπους του ΟΣΕ και εξασφάλισε απαντήσεις για την εφικτότητα και την δαπάνη μίας τέτοιας κατασκευής.

Αξίζει μίας ειδικής αναφοράς στον Ν. Χαρκιολάκη, που ως διευθυντής της Δ/νσης Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων συμμετείχε μαζί μας με τον ίδιο ενθουσιασμό και ήρθε στο γραφείο μας βοηθώντας μας στη σύνταξη των προδιαγραφών των μελετών αποκατάστασης των διατηρητέων κτιρίων. Το ίδιο ισχύει και για την Β. Μπάτσου, η οποία διατέλεσε πρόεδρος του ΟΡΣΑ κατά την τελευταία περίοδο λειτουργίας του οργανισμού, που με σθένος και αντοχή υπερασπίστηκε την μελέτη που υποβάλαμε.

Η μελέτη παραδόθηκε το 2012 σε μία περίοδο που η οικονομική κατάσταση της χώρας μας ήταν ιδιαίτερα επιβαρυμένη. Πλήθος από δημοσιεύματα προσδιόριζαν την επιφάνεια των υπαρχόντων κτιρίων σε 10.000 μ2 και πρότειναν ένα απλό διπλασιασμό αυτής με νέα κτίρια. Ήταν η περίοδος που κάποιοι έβλεπαν ξενοδοχεία στο πάρκο Τατοΐου που θα απέφεραν έσοδα στα άδεια δημόσια ταμεία και πίεζαν να τα περιλάβουμε στην μελέτη μας. Η δυνατότατα επικοινωνίας και γνωστοποίησης του περιεχομένου της μελέτης μας ήταν εξ αρχής περιορισμένη, το ίδιο ίσχυε και για τον εργοδότη μας τον ΟΡΣΑ. Την ίδια στιγμή η δημοσίευση ενός άλλου «προτασιακού πλάνου» και η διαρκής κριτική στο περιεχόμενο της πρότασής μας ήταν επαναλαμβανόμενη από ορισμένους δημοσιογράφους. Προφανώς υπήρχαν δίαυλοι επικοινωνίας με διαφορετική στόχευση.

Λίγο αργότερα όμως τα σύννεφα πάνω από το πάρκο Τατοΐου ήταν πλέον βαριά. Η χώρα μας ζύγιζε τα «ασημικά» που είχε για πούλημα και το Κτήμα Τατοΐου ήταν ένα από αυτά. Τότε εμφανίστηκε και το ΤΑΙΠΕΔ με τα στελέχη του ψάχνουν εταιρείες σε ολόκληρο τον κόσμο που ειδικεύονται σε αξιοποιήσεις μεγάλων και ιστορικής σημασίας ακινήτων. Εμφανίστηκε πάλι πλήθος από δημοσιεύματα που προβάλανε τις μεγάλες δυνατότητες και τα οφέλη… από την αξιοποίηση αυτού του είδους για ένα τόπο που σήμερα ρημάζει και θα μπορούσε να αποφέρει μετά την αξιοποίησή του περί τα 150 εκατ. ευρώ στο ελληνικό Δημόσιο!

Και όταν οι σύμβουλοι του ΤΑΙΠΕΔ έφεραν στο πάρκο του εκπροσώπους από το Tivoli Gardens Park της Κοπεγχάγης για να δουν τη δυνατότητα αξιοπόιησης του Κτήματος, ο Σταύρος ήταν πάλι εκεί για να υπερασπιστεί το δημόσιο χαρακτήρα του πάρκου παρουσιάζοντάς τους το ειδικό καθεστώς προστασίας, εμπόδιο ανυπέρβλητο που αποθάρρυνε τους επενδυτές. Ενώ το Δημόσιο παραιτούνταν από την υπεράσπιση του πάρκου, οι ιδιώτες μελετητές το προάσπισαν, κάτι που αναγνώρισαν για μοναδική φορά και Εκπρόσωποι της Ελληνικής Εταιρίας και των Φίλων του Κτήματος Τατοΐου. Παρά την διαρκή αντιγνωμία, αν μη τι άλλο γνώριζαν ότι το Κτήμα δεν κινδύνευε από την μελέτη μας, βέβαια σύμφωνα με την οπτική τους η μελέτη μας έπρεπε στο σύνολό της να αποδεχτεί τις δικές τους θέσεις.

Η επόμενη περίοδος οδήγησε την διαδικασία στην απόλυτη αδράνεια. Η σημαντική εκκρεμότητα ήταν η υπογραφή της ΚΥΑ που θα διασφάλιζε το περιεχόμενό της και θα οργάνωνε τις μελλοντικές ενέργειες. Την επόμενη περίοδο κανείς δεν ασχολούνταν πλέον με το πάρκο Τατοΐου. Οι μόνοι Συνεργάτες μας εντός του Δημοσίου παύτηκαν διαδοχικά, ο Ν. Χαρκιολάκης συνταξιοδοτήθηκε πρόωρα (συρρίκνωση υπαλλήλων δημοσίου) και η Β. Μπάτσου αποχώρησε καθώς καταργήθηκε ο ΟΡΣΑ (συρρίκνωση υπηρεσιών Δημοσίου). Θα μπορούσαμε και εμείς να απεγκλωβιστούμε από τη συγκεκριμένη μελέτη, άλλωστε έκτοτε η εμπλοκή μας δεν είχε να κάνει με οικονομικές απολαβές, κυνηγούσαμε μία ουτοπία σε ένα τόπο που είχε πάψει να ονειρεύεται.

Υπήρχε όμως και ρεαλισμός και ο Σταύρος είχε και από αυτόν. Δική του ήταν η πρόταση για την προσέγγιση του τότε διευθυντή του GreenBanking της Τράπεζας Πειραιώς, ώστε να τον πείσουμε για τη συμμετοχή της Τράπεζας στα πλαίσια της προτεινόμενης μελέτης. Αντίστοιχες επαφές έγιναν και με το σύνδεσμο οινοπαραγωγών Ελλάδος. Καμία προσέγγιση δεν έφερε κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Καθώς λοιπόν η μελέτη του ΟΡΣΑ έπεσε σε τέλμα, εμφανίστηκε από τον όμιλο Συμβουλευτικών Υπηρεσιών Euroconsultants η “Πρόταση για την Αποκατάσταση και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του Κτήματος Τατοΐου”. Με πολύ ενδιαφέρον παρατηρήσαμε την υιοθέτηση (αναπαραγωγή) του συνόλου της μελέτης μας με απάλειψη των πεδίων τριβής και αντικατάστασης τους με τις θέσεις και απόψεις των Φίλων του Κτήματος Τατοΐου. Φτάσαμε λοιπόν και στο 2015, για μία ακόμα φορά ο Σταύρος με διάθεση και αισιοδοξία ανέσυρε το θέμα του πάρκου. Ήρθε σε επαφή με τους νέους γραμματείς και υπουργούς και τους έπεισε για το περιεχόμενο της μελέτης και την ανάγκη να υπογραφεί η σχετική ΚΥΑ που θα την διασφάλιζε.

Το θέμα επανήλθε στην επικαιρότητα, υπήρχε μία διάχυτη αισιοδοξία ότι επιτέλους το πάρκο θα θωρακίζονταν νομικά και σταδιακά θα υλοποιούνταν. Άλλωστε υπήρχαν και ενέργειες που είχαν ήδη από το 2011 διατυπωθεί ως υλοποιήσιμες κατά προτεραιότητα και αφορούσαν την πυροπροστασία και ασφάλεια του χώρου. Φάνηκε σύντομα όμως ότι τα πράγματα δεν θα εξελίσσονταν ικανοποιητικά. Η διάθεση του Σταύρου και των υπολοίπων να συνδράμουν στη προώθηση της διαδικασίας, στη σύνταξη του περιεχόμενου της ΚΥΑ, χωρίς καμιά συμβατική υποχρέωση πλέον, δε συμβάδισε με τις ενέργειες της τότε πολιτικής ηγεσίας. Η μόνη άμεση ενέργεια ήταν η προσθήκη… ελευθέρας πρόσβασης στον τίτλο του πάρκου.

Κάποια στιγμή τον Μάιο του 2015 υποβλήθηκε το κείμενο της ΚΥΑ στην προβλεπόμενη διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης. Ακριβώς εκείνη την στιγμή άρχισαν τα συντονισμένα πυρά από πανομοιότυπα δημοσιεύματα που κατήγγειλαν την μετατροπή του Κτήματος Τατοΐου σε “ταβερνοχώρα”. Με φοβερό μένος κατήγγειλαν μία μελέτη, στα πλαίσια μικροπολιτικής αντιπολίτευσης, που είχε ανατεθεί το 2011 και είχε υποβληθεί το 2012. Στα πλαίσια της δημόσιας διαβούλευσης αναρτήθηκε το ίδιο ακριβώς κείμενο με ενστάσεις και παρατηρήσεις για την υπό εξέταση μελέτη από τουλάχιστον δέκα διαφορετικούς συλλόγους και οργανώσεις.

Τα πολιτικά γεγονότα εκείνης της περιόδου ήταν πολύ κρίσιμα. Μετά το δημοψήφισμα το θέμα της ΚΥΑ σταδιακά εξαφανίστηκε. Η προβλεπόμενη διαδικασία των σαράντα ημερών δεν τηρήθηκε και το έστω και “Ελευθέρας πρόσβασης” πάρκο δεν ξανασυζητήθηκε από τα τότε αρμόδια υπουργεία.

Τα επόμενα βήματα ήταν άκρως απογοητευτικά, μελέτες με χορηγίες από ιδιώτες που ανταποκρίνονταν στο κτιριολογικό πρόγραμμα που έθεσε ο σύλλογος Φίλων του κτήματος Τατοΐου υποβάλλονταν προς έγκριση σύμφωνα με τις προβλεπόμενες από το ΥΠΠΟ διαδικασίες. Ποτέ δεν προσκάλεσε το ΥΠΠΟ τους ιδιώτες-χορηγούς να συνδράμουν σύμφωνα με το δικό του κτιριολογικό πρόγραμμα, γιατί πολύ απλά δεν το υιοθέτησε ποτέ.

Ακόμα χειρότερα χρόνια μετά τα πρώτα βήματα, της συλλογής στοιχείων στα πλαίσια της μελέτης, υπηρεσία του ΥΠΠΟ εμφάνισε το δικό της κτιριολογικό που ποτέ δεν έθεσε υπόψη των μελετητών και ήταν σε πολλά σημεία διαφοροποιημένο από αυτό της μελέτης που κατατέθηκε. Ήταν πολύ εύκολο να εξαφανιστεί μία ενοχλητική μελέτη ενός οργανισμού που δεν υπήρχε και είχε συνταχθεί από κάποιους άγνωστους μελετητές.

Λίγο αργότερα αποχαιρετίσαμε το Ν.βωΧαρκιολάκη και τον Μ.βωΠαπαδημητρίου. Το θέμα του Τατοΐου έκτοτε ήταν μία στενάχωρη ανάμνηση για όλους μας και για τον Σταύρο ιδιαίτερα.

Το θέμα επανήλθε την τελευταία διετία καθώς γίνονται βήματα προς επιτάχυνση των διαδικασιών. Πλέον κανείς δεν αναφέρεται στην ξεχασμένη μελέτη του ΟΡΣΑ, όμως όλο και κάποιο αντίγραφό της βρίσκεται στο συρτάρι κάποιου μελετητικού γραφείου που διαχειρίζεται το έργο ή στο τραπέζι κάποιας δημόσιας υπηρεσίας για την άντληση χρήσιμων στοιχείων.

Το αποτέλεσμα της πρόσφατης καταστροφής είναι κάτι που θα στεναχωρούσε τον Σταύρο ιδιαίτερα. Δεν μπορούμε όμως να μην αναλογιστούμε αν θα μπορούσε να αποφευχθεί ή να περιοριστεί σε κάποιο βαθμό. Αν η διαδικασία που είχε ξεκινήσει δέκα χρόνια πριν είχε ολοκληρωθεί έγκαιρα και τα αναγκαία μέτρα που αναφέρονταν ως άμεσης προτεραιότητας και αφορούσαν την πυρασφάλεια και φύλαξη του πάρκου είχαν υλοποιηθεί ίσως να σώζονταν, ίσως και όχι. Αν η διάγνωση για το ζήτημα της υγείας του Σταύρου γίνονταν πιο νωρίς ίσως να σώζονταν, ίσως και όχι…