Ασφάλεια και υγιεινή σχολικών υποδομών – Πρόληψη ατυχημάτων

Γράφει ο Βασίλης Τσίτσος, Πολιτικός Μηχανικός, MSc, Υπ. Διδάκτορας Ε.Μ.Π.

Ξεκινώντας σε λίγες μέρες η νέα σχολική χρονιά, ένα από τα θέματα που απασχολεί ιδιαιτέρως τους γονείς και το εκπαιδευτικό προσωπικό είναι κατά πόσο το σχολικό περιβάλλον είναι ασφαλές και υγιεινό για το σχολικό πληθυσμό.

Λόγω της πανδημίας του κορονοϊού, έχει δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στο θέμα της αποτροπής μετάδοσης των ασθενειών και έχουν ληφθεί τα γνωστά σε όλους μας μέτρα για την βελτίωση της κατάστασης, ενώ, έπειτα από κάθε μεγάλο σεισμό, γίνεται πάντα συζήτηση για τη σεισμική συμπεριφορά των σχολικών κτιρίων και την ανάγκη προσεισμικού ελέγχου αυτών.

Η σχολική ασφάλεια και υγιεινή δεν περιορίζεται όμως μόνο σε αυτά τα δύο, αλλά αποτελεί ευρύτερο θέμα. Σχετίζεται με την ανάγκη προστασίας της υγείας των μαθητών, των εκπαιδευτικών και του λοιπού εμπλεκόμενου σχολικού προσωπικού και με την διαμόρφωση ενός ποιοτικού σχολικού περιβάλλοντος που να εξασφαλίζεται η καθαριότητα των χώρων και η θερμική άνεση των χρηστών. Σχετίζεται όμως πρωτίστως με τη δημιουργία σχολικών υποδομών που να συμβάλουν στη πρόληψη των σχολικών ατυχημάτων, θέμα στο οποίο θα επικεντρωθούμε στη συνέχεια.

Έχει καταγραφεί ότι τα περισσότερα ατυχήματα κατά τη παιδική ηλικία συμβαίνουν εντός του σχολικού χώρου ή κατά την μετακίνηση από και προς αυτόν. Η σημαντικότερη αιτία, πέρα από τα χαρακτηριστικά της ηλικίας (υπερκινητικότητα κ.ά.) και την ανεπαρκή επίβλεψη, είναι η έλλειψη τακτικής συντήρησης της υλικοτεχνικής υποδομής ή/και ο ανεπαρκής σχεδιασμός της.

Ας δούμε λοιπόν τους σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν το επίπεδο ασφάλειας και υγιεινής των σχολικών χώρων με άμεση επίπτωση στο είδος και τον αριθμό των ατυχημάτων που συμβαίνουν σε αυτά.

Χωροθέτηση σχολικών εγκαταστάσεων

Η επιλογή του κατάλληλου χώρου για την ανέγερση ενός σχολικού κτιρίου αποτελεί βασική προϋπόθεση ώστε να μπορεί να διασφαλιστεί το μεγαλύτερο δυνατό επίπεδο ασφάλειας και υγιεινής για τους χρήστες.

Έτσι, με βάση τη νομοθεσία (ΦΕΚ 635/Β/27-04-2007) τα σχολικά κτίρια Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει να χωροθετούνται σε τέτοιες θέσεις ώστε να περιορίζονται οι διανυόμενες αποστάσεις από τους μαθητές και να αποφεύγεται κατά το δυνατόν, η γειτνίαση με οδικές αρτηρίες μεγάλου κυκλοφοριακού φόρτου, σιδηροδρομικές γραμμές, σταθμούς λεωφορείων, επαγγελματικούς χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων και γενικότερα κάθε χώρου που η λειτουργία του μπορεί να βλάψει την ασφάλεια και την υγεία των μετακινουμένων μαθητών.

Πρέπει γενικά να αποφεύγονται χώροι που αποτελούν εστίες ηχορύπανσης, ατμοσφαιρικής ρύπανσης, επικίνδυνης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, πυρκαγιάς, εκρήξεων και λοιπών μολύνσεων, ώστε να αποτρέπονται οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι που απορρέουν από τη γειτνίαση με αυτούς. Επίσης θα πρέπει να τηρείται κατάλληλη απόσταση από πρατήρια καυσίμων, βιομηχανικές δραστηριότητες, αποθήκες επικίνδυνων εμπορευμάτων, καταστήματα (όπως καφετέριες κ.α.), σωφρονιστικά ιδρύματα, νοσοκομεία, νεκροταφεία, πτηνοκτηνοτροφικές μονάδες και από εν δυνάμει επικίνδυνες κατασκευές, όπως καμινάδες κλπ.

Τέλος τα οικόπεδα για την ανέγερση των σχολικών κτιρίων θα πρέπει να έχουν κανονικό σχήμα χωρίς έντονες κλίσεις και να έχουν το κατάλληλο μέγεθος (π.χ. 1200m² για Νηπιαγωγείο 2 τάξεων 30 νηπίων, 2.600m² για 6/θέσιο Δημοτικό Σχολείο 180 μαθητών, 3.400m² για 6/θέσιο Γυμνάσιο ή Λύκειο 210 μαθητών κ.α.) ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν οι απαιτούμενοι χώροι και να προκύψει και επαρκής χώρος αυλισμού. Σε πυκνοδομημένες βεβαίως περιοχές, όπου δεν υπάρχουν χώροι με την προαναφερόμενη επιφάνεια, μπορεί να γίνουν αποδεκτοί χώροι με μικρότερη επιφάνεια, εφόσον τα λοιπά χαρακτηριστικά εξασφαλίζουν την δυνατότητα ανέγερσης του απαιτούμενου διδακτηρίου.

Σχεδιασμός σχολικών εγκαταστάσεων

Κατά την φάση μελέτης και κατασκευής ενός σχολικού κτιρίου θα πρέπει να τηρούνται απαρέγκλιτα οι προδιαγραφές που θέτουν οι κανονισμοί (όπως ο Οδηγός Μελετών για Διδακτήρια όλων των Βαθμίδων Εκπαίδευσης, Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων, 2008 ) και να επιλέγονται τα κατάλληλα υλικά για τη διαμόρφωση των εσωτερικών και εξωτερικών χώρων. Είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να αποφεύγονται οι κακοτεχνίες.

Όσον αφορά στους εξωτερικούς χώρους:

• Τα δάπεδα θα πρέπει να έχουν αντιολισθητική υφή την οποία να διατηρούν ακόμα και όταν το υλικό είναι υγρό. Ως γνωστών η τοπική συγκράτηση νερού στις αυλές αποτελεί βασική αιτία ατυχήματος. Είναι απαραίτητη λοιπόν η σχολαστική μόρφωση των δαπέδων με τέτοιο τρόπο ώστε τα όμβρια ύδατα να κατευθύνονται με εγκάρσιες και κατά μήκος κλίσεις μέσα από φρεάτια στο αποχετευτικό σύστημα ή με αποστράγγιση στο πράσινο ή την άμμο.
• Οι χώροι διαλλείματος και παιχνιδιού πρέπει να διακρίνονται εύκολα και να μην παρεμβάλλονται εμπόδια. Οι χώροι κυκλοφορίας πρέπει να είναι ελεύθεροι από στοιχεία που μπορούν να σκοντάψουν τα παιδιά και να μην υπάρχουν στοιχεία με μυτερές ακμές.
• Οι σκάλες σε χώρους διαλλείματος και κυκλοφορίας θα πρέπει να ξεχωρίζουν με χτυπητό χρώμα, διαφορετικό υλικό ή με φωτισμό και ανάλογα τη περίπτωση να τοποθετούνται κάγκελα ή στηθαία ή παρτέρι με φυτά.
• Οι περιφράξεις και τα κιγκλιδώματα δεν θα πρέπει να έχουν γωνίες μυτερές που να εξέχουν ή συρματοπλέγματα και να έχουν το ελάχιστο ύψος που θέτουν οι κανονισμοί (π.χ. 2.00m για τη περιμετρική περίφραξη του οικοπέδου).
• Τα κάθε λογής ανοίγματα, φρεάτια, φωταγωγοί κ.α θα πρέπει να περιφράσσονται ή να καλύπτονται και να είναι εξασφαλισμένα από ενέλεκτο άνοιγμα.
• Οι χώροι κάτω από οικοδομικές προεξοχές, ύψους μικρότερου των 2.20m πρέπει να περιφράσσονται.
• Οι έξοδοι των σχολικών συγκροτημάτων θα πρέπει να είναι εξασφαλισμένες από τον κίνδυνο να τρέξουν τα παιδιά κατ’ ευθείαν σε δρόμο με κυκλοφορία, με την τοποθέτηση προστατευτικού κιγκλιδώματος στην άκρη του πεζοδρομίου.
• Η πρόσβαση στο σχολικό χώρο θα πρέπει να διασφαλίζει την ασφαλή κυκλοφορία του σχολικού πληθυσμού από ικανού πλάτους πεζοδρόμια, διαβάσεις πεζών ή/και φανάρια και να τοποθετείται η κατάλληλη σήμανση.

Όσον αφορά στους εσωτερικούς χώρους:

• Τα  κλιμακοστάσια  πρέπει  να  έχουν  ευθύγραμμα  σκέλη  που να ενώνονται μεταξύ τους με ορθογώνια πλατύσκαλα. Οι διαστάσεις των σκαλοπατιών θα πρέπει να είναι εντός των επιτρεπόμενων ορίων (ρίχτι 15cm-17cm, πάτημα 28cm-30cm) και ανάλογες της ηλικίας των παιδιών της συγκεκριμένης σχολικής βαθμίδας. Σε  πατήματα  με  λεία  επιφάνεια  πρέπει  να  τοποθετείται  αντιολισθητική ταινία  συνεπίπεδη με το πάτωμα και  πριν από την ακμή.   Οι ίδιες ακμές πρέπει να είναι επίσης ελαφρά στρογγυλεμένες.
• Οι σκάλες πρέπει να φέρουν και στις δυο πλευρές κουπαστές που να είναι προσιτές στους μαθητές και να είναι κατάλληλες για τη στήριξη τους, η μορφή τους δε να μην προκαλεί τραυματισμούς και να διαμορφώνονται έτσι ώστε να αποκλείεται η τσουλήθρα πάνω σ’ αυτές.
• Τα  υαλοστάσια  που θα τοποθετηθούν σε  οποιοδήποτε  κούφωμα  και  χώρο να φέρουν  υαλοπίνακες  ασφαλείας  τύπου Laminated. Όταν γειτνιάζουν με χώρους ελεύθερης δραστηριότητας θα πρέπει για λόγους ασφαλείας να χρησιμοποιούνται μορφές κουφωμάτων με μικρές γυάλινες επιφάνειες. Να αποφεύγονται γενικά υαλόθυρες και άλλες υαλωτές επιφάνειες που φθάνουν μέχρι το δάπεδο εκτός και αν είναι από διαφανή πλαστική ύλη και έχουν σήμανση με ειδικά σύμβολα ώστε να αναγνωρίζονται εύκολα.
• Στους εξώστες, στα κλιμακοστάσια, στα εξωτερικά κουφώματα και όπου αλλού κρίνεται απαραίτητο, θα πρέπει να τοποθετούνται προστατευτικά στηθαία ή κιγκλιδώματα ή συνδυασμός αυτών. Σε οποιαδήποτε περίπτωση θα πρέπει να έχουν καθαρό ύψος τουλάχιστον  1.10m  και η μορφή τους να μην επιτρέπει την αναρρίχηση και το πέρασμα των παιδιών μέσα στο κενό.
• Σε στενούς διαδρόμους δεν θα πρέπει να βρίσκονται πόρτες η μία απέναντι από την άλλη και σε καμία περίπτωση να μην διασταυρώνονται οι ακτίνες ανοίγματος τους.
• Τα κεκλιμένα επίπεδα στους διαδρόμους πρέπει να έχουν κλίση το πολύ ως 5%.
• Οι ακμές του πάσης φύσεως εξοπλισμού θα πρέπει να είναι στρογγυλεμένες ή τουλάχιστον να έχουν αποτμημένες γωνίες.
• Στους εργαστηριακούς χώρους και στις ειδικές αίθουσες (π.χ. πληροφορικής) θα πρέπει να τηρούνται αντίστοιχα οι ειδικότερες προδιαγραφές που προβλέπονται από τους κανονισμούς.
• Απαγορεύονται οι εκτεθειμένες ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις, όπως γυμνά καλώδια, ανοιχτοί ηλεκτρικοί πίνακες και γενικά οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει ηλεκτροπληξία.
• Οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις όπως σωληνώσεις κ.α. θα πρέπει να είναι στηριγμένες και ασφαλισμένες από κάθε κίνδυνο αποκόλλησης και προφυλαγμένες από οποιαδήποτε φθορά.

Εκτός από τα παραπάνω, κατά τον σχεδιασμό ενός σχολικού χώρου θα πρέπει να διασφαλίζεται η παθητική και ενεργητική του πυρασφάλεια και η αντικεραυνική του προστασία του. Τέλος θα πρέπει να διασφαλίζεται καλός φωτισμός κατά τους χειμερινούς μήνες, σκίαση κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, επαρκής αερισμός των χώρων και  γενικότερα θερμική άνεση των χρηστών.

Συντήρηση και αναβάθμιση σχολικών εγκαταστάσεων

Οι σχολικές εγκαταστάσεις που κατασκευάζονται τα τελευταία χρόνια τηρούν σε ικανοποιητικό βαθμό τις παραπάνω απαιτήσεις. Οι όποιες παρεκκλίσεις παρατηρούνται, οφείλονται συνήθως σε κακοτεχνίες ή παραβλέψεις κατά το στάδιο της επίβλεψης, χωρίς να λείπουν όμως και τα λάθη κατά τη φάση του σχεδιασμού.

Πολλαπλά σημεία επικινδυνότητας παρατηρούνται κυρίως σε παλαιότερες σχολικές εγκαταστάσεις που έχουν κατασκευαστεί με λιγότερο αυστηρές προδιαγραφές και έχουν υποστεί επιπλέον και φθορές. Είναι γνωστό ότι η έννοια της τακτικής συντήρησης των σχολικών (και όλων των άλλων δημόσιων θα έλεγα) εγκαταστάσεων είναι παντελώς άγνωστη στις περισσότερες των περιπτώσεων.

Έτσι πολλές φορές παρατηρούνται, ακόμα και δια γυμνού οφθαλμού, φαινόμενα υγρασίας, ετοιμόρροπα επιχρίσματα, οξειδωμένα κιγκλιδώματα, αποσαρθρωμένα στοιχεία σκυροδέματος, επικίνδυνες ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις, ολισθηρά δάπεδα, σπασμένα κουφώματα κ.α. 

Με βάση τα παραπάνω και ενόψει της νέας σχολικής χρονιάς, προκύπτει αβίαστα η ανάγκη για άμεσο έλεγχο όλων των σχολικών εγκαταστάσεων και εντοπισμό των σημείων επικινδυνότητας αυτών. Αναλόγως του βαθμού επικινδυνότητας που θα προκύψει, θα πρέπει να επιλεγεί είτε η άμεση αποκατάσταση του προβλήματος είτε ο προγραμματισμός τακτικής συντήρησης σε χρόνο μη λειτουργίας της σχολικής μονάδας.

Υ.Γ.  Όλα αυτά που περιγράφονται παραπάνω αποτελούν μόνο ένα μέρος των ζητημάτων που άπτονται της γενικότερης ασφάλειας και υγιεινής των σχολικών χώρων. Πέρα από τα πιο εξειδικευμένα ζητήματα των κάθε λογής σχολικών χώρων, βασικό θέμα, το οποίο ξεφεύγει από τους σκοπούς του παρόντος άρθρου, αποτελεί η προστασία των σχολικών εγκαταστάσεων από φυσικές καταστροφές όπως σεισμοί, πλημμύρες και πυρκαγιές.