15η Σεπτεμβρίου, Hμέρα Δημοκρατίας

Δημοκρατία. Λέξη χιλιοειπωμένη και χιλιοακουσμένη, όσο καμία άλλη. Ωστόσο, “δεν έχουμε δημοκρατία”, αναφωνούν πολλοί στις μέρες μας. Τι ακριβώς συμβαίνει; Είναι έτσι τα πράγματα; Τι σημαίνει η λέξη δημοκρατία ετυμολογικά, και πολιτικά; 

Η λέξη δημοκρατία συντίθεται από τα ουσιαστικά “δήμος” (λαός) και “κράτος” (δύναμη, εξουσία, κυριαρχία). Η λέξη “κράτος” προέρχεται από το ρήμα κρατέω (-ώ) που σημαίνει “υπερισχύω, εξουσιάζω” και ειδικότερα: 1) κρατώ τινός (γεν.) = εξουσιάζω, 2) κρατώ τινά (αιτ.) = νικώ κάποιον. Η δημοκρατία ως λέξη και ως πολίτευμα γεννήθηκε και καταξιώθηκε στην αρχαία Αθήνα. Βασικές αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος της Αρχαίας Ελλάδας ήταν η ισονομία, η αξιοκρατία και η ελευθερία του λόγου. Ενταγμένη στο πολιτικό σύστημα της πόλης – κράτους η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν η πρώτη γνωστή δημοκρατία και ίσως η πιο σημαντική κατά την αρχαιότητα.

Στη σύγχρονη μορφή της, η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο κυριαρχεί ο λαός. Πηγή και φορέας της κρατικής εξουσίας, ανώτατο όργανο του κράτους, που εκφράζει την υπέρτατη βούληση μέσα σε αυτό, είναι ο λαός. Το αντιπροσωπευτικό πολίτευμα αποκτά δημοκρατικό χαρακτήρα, όταν η αναφορά στο λαό ή το έθνος ως φορέα της κυριαρχίας έχει την έννοια ότι τα δικαιώματα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι καθίστανται κτήμα όλων των πολιτών, οι οποίοι εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους και διεκδικούν συμμετοχή στην ενάσκηση της κρατικής εξουσίας είτε ατομικά είτε οργανωμένοι σε κομματικούς σχηματισμούς.

Το Σύνταγμα 1975/1986/2001 διακηρύσσει τη δημοκρατική αρχή και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Στο άρθρο 1 Σ ορίζεται ότι το πολίτευμα της Ελλάδας είναι προεδρευόμενη  κοινοβουλευτική δημοκρατία, ότι θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία και ότι όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα. Το περιεχόμενο της δημοκρατικής αρχής διασφαλίζει τη λαϊκή συμμετοχή στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας στη βάση της πλειοψηφικής αρχής. Περιορισμό στο περιεχόμενο της δημοκρατικής αρχής θέτουν τα δικαιώματα της μειοψηφίας του λαού, η οποία δε νοείται να συνθλίβεται υπό το κύρος της εκάστοτε πλειοψηφίας.

Στο σημείο αυτό χρήσιμη είναι από ιστορικής πλευράς η πορεία της Δημοκρατίας στη χώρα μας, η οποία έχει ως εξής:

Άμεση Δημοκρατία

• Η Πρώτη Ελληνική Δημοκρατία (1821 – 1828).

• Η πρώτη περίοδος της Βασιλευόμενης (1864 – 1922).

• Η Δεύτερη Ελληνική Δημοκρατία (1924 – 1935).

• Η Δεύτερη Περίοδος της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας (1935 – 1936).

• Η Τρίτη Περίοδος της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας (1949 – 1967).

• Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία (1974 – σήμερα).

Η Δημοκρατία έχει τη δική της μέρα μέσα στο έτος. Αυτή είναι η 15η Σεπτεμβρίου, στην οποία κάθε χρόνο εορτάζεται η Διεθνής Ημέρα Δημοκρατίας με πρωτοβουλία της Διακοινοβουλευτικής Ένωσης (IPU), από το 1997, ενώ από το 2007 υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Η Δημοκρατία σε όλες τις εκφάνσεις της, από την αρχαία Αθήνα έως τη σύγχρονη εποχή, όπου συνεχώς διευρύνεται γεωγραφικά, είναι το πιο συμμετοχικό πολίτευμα που γνώρισε η ανθρωπότητα. Ο εορτασμός στοχεύει στην ανάδειξη των αξιών που αντιπροσωπεύει η Δημοκρατία, μέσα από σειρά εκδηλώσεων και πρωτοβουλιών από κράτη και πολίτες.

Στην Ελλάδα, η Παγκόσμια Ημέρα Δημοκρατίας γιορτάζεται από το 2008 σε όλα τα σχολεία, με απόφαση του Υπουργείου Παιδείας. Ο εορτασμός περιλαμβάνει διαγωνισμούς έκθεσης και ζωγραφικής, με βραβεία, που αθλοθέτησε η Βουλή των Ελλήνων.

Τελειώνοντας την ανάλυση της έννοιας της Δημοκρατίας, θα πρέπει να πούμε ότι υπό τις σημερινές δυσμενείς κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες τίθεται σε νέα βάση κάθε μέρα και ενίοτε απειλείται από τον ολοκληρωτισμό κάθε είδους των ημερών. Είναι όμως το ελάχιστο δυνατό πολίτευμα που εγγυάται την ειρήνη, την ευημερία και την πρόοδο αν ασκηθεί σωστά από κράτος και πολίτες.

“Σ’ ένα αληθινά δημοκρατικό κράτος, το κράτος με τους πολίτες πρέπει να έχουν αμοιβαίο αίσθημα ενοχής. Αλλά το πρώτο αίσθημα ενοχής το οφείλει το κράτος απέναντι στους πολίτες”. Ασημάκης Πανσέληνος, Λογοτέχνης – Πολιτικός.